Nam Cao là nhà văn nổi tiếng của dân tộc Việt Nam, trước cách mạng tháng Tám ông nổi bật với tác phẩm Chí Phèo, với những tác phẩm nói lên nỗi đau khổ của người nông dân, sau cách mạng tháng Tám ông đã chuyển đổi sang một phong cách sáng tác toàn diện và có ý nghĩa hơn, tiêu biểu cho phong cách sáng tác đó là tác phẩm Đôi mắt
Đôi mắt được viết năm 1946, đây là tác phẩm có thể nói là rất thành công của Nam Cao khi nó nói lên sự nhận thức mới mẻ của những con người tri thức, trước ông chỉ quan tâm đến cuộc sống và viết lên những tác phẩm thấu khổ để vạch trần tội ác của kẻ thù, nhưng sau khi nhờ có cuộc cách mạng tháng Tám nổ ra, ông đã có cách nhìn mới trong sự nghiệp sáng tác của mình.
Tác phẩm nổi bật với nhân cách và lối sống của hai con người hoàn toàn khác nhau, có thể nói xây dựng hai nhân vật đối lập này cũng mang nhiều ý nghĩa to lớn nhằm tác động và tố cáo tội ác của kẻ thù, Hoàng là một nhà văn nhưng lại có cái nhìn và lối viết hoàn toàn khác so với Độ, cùng là nhà văn nhưng có thể nói, Độ là nhà văn luôn biết nhìn cuộc sống một cách toàn diện, và Độ hiểu được những điều thấu khổ của nhân dân, những điều đó đã làm bật lộ hai con người với hai chế độ khác nhau.
Cách nhìn khác nhau ấy suy cho cùng là do chỗ đứng khác nhau của hai nhà văn quyết định, sống một cuộc sống cá nhân, ích kỉ, hưởng lạc xa rời nhân dân, tách biệt hẳn cuộc sống kháng chiến như Hoàng thì không thể có cách nhìn giống như Độ- một nhà văn của nhân dân, sống hòa mình cùng quần chúng, sẵn sàng làm anh tuyên truyền nhãi nhép phục vụ kháng chiến. Ở văn sĩ Hoàng, cái nhìn chính là vấn đề lập trường. Lập trường quyết định cá nhìn, đây là cách nhìn của một nhà văn còn đứng ngoài cuộc kháng chiến của dân tộc.
Nghề viết là nghề có ý nghĩa quan trọng, bởi nó có tác động to lớn đối với rất nhiều người, nhưng cách viết của hai người trên hai cương vị khác nhau, hoàn cảnh sống khó khăn, nhưng Hoàng lại quen với kiểu sống của những lớp thượng lưu, chính những điều đó đã làm cho cách nhìn cuộc sống của ông cũng khác hơn, ông không hiểu được những điều khốn khổ mà những người nông dân nghèo khổ phải gánh chịu, với hai quan điểm đối lập mạnh mẽ chúng ta có thể thấy rằng trong hai con người đã có sự đối lập mạnh mẽ trong biết bao nhiêu cảm xúc và ngập tràn cái nhìn về những con người có số phận khác nhau, mang trong mình nhiều cảm xúc, ông thật sự hiểu được những nỗi thấu khổ của nhân dân đó chính là Độ.
Đúng là trong quá trình bước lên sự đổi mới cách tân mới mẻ, trong sáng tác, những tác động mạnh mẽ và da diết đã tác động sâu sắc trong cuộc đời và có ý nghĩa to lớn trong nhân cách và ý nghĩa trong cách nhìn cuộc sống của mỗi người. Độ là một nha văn hiền lành, luôn viết văn trên những nỗi đau khổ và nghèo nàn của người khác để qua đó tố cáo tội ác của kẻ thù, đối với tầng lớp nhân dân, hiểu và cảm thông được những nỗi đau mà nhân dân phải chịu đựng, đây là một nhà văn rất chân chính, những cảm xúc đó đang dần lan tỏa và nó tạo dựng nên những điều có ý nghĩa và mang lại nhiều cảm xúc cho con người nhiều nhất.
Trong những cung bậc tình cảm của con người, những điều đó có một tác dụng to lớn và nó làm sống lên cách sống, và thức tỉnh những thế hệ trí thức của dân tộc Việt Nam, cần phải xác định đúng phương hướng và cách viết cho phù hợp, những điều đó ảnh hưởng và mang lại cho cuộc đời nhiều bài học có giá trị và ý nghĩa đối với mỗi con người.
Mỗi chúng ta đều phải thấu khổ và cảm thông trước số phận của những tầng lớp nhân dân, đây là những tầng lớp phải chịu nhiều đau đớn và tổn thương nhiều nhất, có thể thấy Hoàng là một người chỉ biết đến một cuộc sống sung túc, mà dường như không bao giờ biết đến nhân dân đang phải chịu những cảnh vật bất hạnh và thực sự rất đau khổ, bao nhiêu cảm xúc của con người đã được thể hiện mạnh mẽ và lan tỏa trong cuộc sống của mỗi con người, chúng ta có thể thấy được điều đó qua những cái nhìn mới mẻ và có giá trị nhất, nó làm thay đổi được những nhựa sống, và làm mới mẻ lên những sáng tác của con người, làm nên ý nghĩa to lớn cho chính cuộc sống này.
Cách nhìn cuộc sống có nhiều điều khác nhau điều đó cũng phản ánh mạnh mẽ được cách nhìn cuộc sống một cách mới mẻ và có nhiều giá trị nhất đối với mỗi con người, chúng ta luôn luôn phải biết được những điều mà xã hội này thực sự đang cần, và cần phải cố gắng để làm nên những điều có ý nghĩa cho chính cuộc sống của mình, biết sống và làm nên những điều có giá trị đó mới là cách nhìn đời một cách sâu sắc nhất, chính vì vậy, trong tác phẩm.Đó mới chính là nhân vật có cái nhìn đúng đắn về đời, có nhiều điều kiện và ảnh hưởng mạnh mẽ trong những sáng tác của chính tác giả, biết sống và làm nên những điều có ý nghĩa cho chính cuộc sống này.
Luôn luôn biết sống, viết và làm nên những điều có ý nghĩa đó là những đóng góp mới mẻ cho cuộc đời, luôn luôn biết tôn trọng và làm cho cuộc đời thêm giàu ý nghĩa đó là cách nhìn mới mẻ của nhà văn về cách cầm bút, nhà văn là chiến sĩ của mọi thời đại, nhưng cũng phải là người đứng trên cương vị để có thể hiểu được những nỗi khổ mà người dân phải gánh chịu, tất cả những điều đó có ý nghĩa mạnh mẽ làm nên sức sống mãnh liệt cho chính sáng tác của người, luôn luôn biết sống và làm nên những điều có ý nghĩa.
Qua câu chuyện chúng ta cần phải phê phán nhân vật Hoàng, một người có lối suy nghĩ sai lệch và ảnh hưởng không tốt đến nhân dân, không hiểu và đồng cảm cho số phận con người, đó là những điều cực kì không tốt và hoàn toàn đối lập với Độ.
Đôi mắt xứng đáng là tuyên ngôn nghệ thuật của một lớp văn nghệ sĩ hồi đầu cuộc kháng chiến chống Pháp. Đây là tuyên ngôn về lập trường kháng chiến của nhà văn, về cách nhìn đúng đắn hiện thực để sáng tạo nghệ thuật, cũng là tuyên ngôn về khuynh hướng học mới; cái đẹp là thuộc về nhân dân lao động, những con người bình thường mà vĩ đại- nhân vật chính của nền văn học hiện đại mới.
