Phân tích nỗi nhớ của người con gái khi yêu trong khổ thơ: Con sóng dưới lòng sâu… Cả trong mơ còn thức
Tình yêu là một đóa hoa thơm tươi đẹp ở “vườn trần”,là thứ tình thiêng liêng cao cả và huyền diệu nhất của con người. Sẽ chẳng lạ gì khi trái tim ta lơ đễnh chệch nhịp, có chút bồi hồi xao xuyến, thậm chí là khát vọng về những điều xa xôi vô hình. Trái tim trẻ trong ta không thôi đập những nhịp thổn thức lo âu vì cảm giác khó hiểu lúc “dữ dội và dịu êm”, lúc “ồn ào và lặng lẽ” dịu dàng như những con sóng ngoài biển khơi kia miệt mài với cuộc hành trình tìm về với bến bờ, đại dương của riêng nó. Từng nhịp sóng khiến ta có cảm giác như trong đó chất chứa một phần nỗi lòng của mình vậy. Ấy là nỗi nhớ trong tình yêu:
“Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức”
Sóng được coi là đóa hoa thơm lung linh Xuân Quỳnh nhặt được dọc chiến hào vào năm 1967, khi cuộc kháng chiến chống Mĩ diễn ra ác liệt. Sóng là thơ ngụ ngôn kể về một huyền thoại tình yêu đầy ăm ắp nỗi “lo âu trước xa tắp đời mình”, với vô vàn cung bậc cảm xúc của người con gái khi yêu. Hình tượng sóng xuyên suốt và bao trùm toàn bộ bài thơ. Phải chăng con sóng kia là sáng tạo đặc biệt của tác giả để nhân vật trữ tình chiêm nghiệm, giãi bày về các trạng thái, cảm xúc trong tình yêu. Có khi sóng là đối tượng của em nhưng cũng có khi sóng với em “tuy hai mà một” để thể hiện khát vọng tình yêu muôn thuở vĩnh hằng của nhà thơ.
“Đố ai định nghĩa được tình yêu”. Một buổi chiều mộng? Một lần gặp gỡ? Một phút xuyến xao trong tâm hồn? Ấy thế mà Xuân Quỳnh đã giải thích điều đó bằng tất cả tấm lòng mình như một lời thú nhận thành thực, rất dễ thương mà cũng sâu sắc. Tình yêu cũng như mây trời, như sóng biển vậy thôi, làm sao hiểu hết được cõi lòng mình:
“Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau”
Đọc đến đây thôi,ta chợt hình dung ra cái lắc đầu nhè nhẹ như một sự bất lực của cô gái. Song, sóng và em cứ đi mãi, đi mãi mà không tìm ra được cội nguồn của tình yêu và thế là muôn đời tình yêu là điều mà con người không thể hiểu nổi. Trong tình yêu luôn có hai mặt của nó yêu và nhớ, yêu say đắm thì nhớ thiết tha nồng nàn. Và tình yêu của em giờ đây đã trở thành nỗi nhớ da diết, không thôi cồn cào:
“Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước”
Chắc hẳn ai trong số chúng ta đều từng nếm trải qua cảm giác tương tư, thương nhớ một người phải không? Vì làm sao ta sống được mà không yêu, không nhớ không thương một kẻ nào. Một “người nhà quê” chân thật, da diết đã từng viết:
“Nắng mưa là bệnh của trời
Tương tư là bệnh của tôi yêu nàng”
Ấy là chút yêu, ấy là chút nhớ. Trong khổ thơ này, niềm thương nhớ của người con gái đang yêu được nhà thơ diễn tả thật cảm động làm sao. Tác giả diễn tả nỗi nhớ da diết của sóng với bến bờ đại dương kia bao trùm mọi không gian. Việc sử dụng thủ pháp nghệ thuật đối lập dưới – trên, lòng sâu- mặt nước cùng với phép lặp từ, lặp cấu trúc con sóng… tác giả như muốn khẳng định dù ở bất cứ nơi nào, sóng đều mang trong mình nỗi nhớ với bến bờ đại dương. Dù ở dưới lòng sâu, trên mặt nước, dù là chìm sâu tận đáy đại dương hay hiện hữu trên bề mặt, sóng đều mang nỗi nhớ thấm đẫm dọc bản thân mình từ chân sóng đến ngọn sóng. Bờ chính là nhà, là nơi đến của sóng, là đối tượng để sóng ôm ấp vỗ về, là cái đích để đi đâu về đâu sóng lúc nào cũng nhớ đến. Soi chiếu mình vào sóng,tác giả cũng thấy được nỗi nhớ của người con gái trong tình yêu. Than ôi! Dù ở đâu, dù làm gì, “hiện tại của em là nỗi nhớ” anh, nó hiện hữu trên bề mặt tâm trạng sầu nhớ, khuôn mặt sầu thương:
“Nhớ ai bổi hổi bồi hồi
Như đứng đống lửa như ngồi đống than”
Nỗi nhớ anh khiến em không ngăn được nước mắt, chỉ biết để giọt lệ trào tuôn:
“Nhớ ai em những khóc thầm
Hai hàng nước mắt đầm đầm như mưa”
Nỗi nhớ của sóng với bến bờ đại dương còn choáng ngợp mọi thời gian:
“Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được”
Thán từ “ôi” không phải một lần xuất hiện, ở khổ thơ thứ hai cũng lặp lại thán từ này, khiến câu thơ trở thành tiếng thốt của tâm trạng, của nỗi lòng nhớ nhung da diết đến mức không kìm nén nổi bật lên thành lời. Phải nhớ thương nhiều lắm, nỗi nhớ ấy phải da diết, nồng nàn lắm thì mới có thể thốt lên như vậy. Sử dụng biện pháp nhân hóa, tác giả đã tưới linh hồn cho những con sóng kia “nhớ bờ” đến nỗi “ngày đêm không ngủ được”. Thật sinh động biết bao nhưng cũng nhờ thế mà tâm hồn của người con gái khi yêu, những suy tư trăn trở, khát vọng hạnh phúc tình yêu đời thường được thể hiện một cách rõ nét nhất. “Ngày đêm” là một trạng từ chỉ thời gian, diễn tả nỗi nhớ thường trực, da diết khôn nguôi. Sóng chẳng bao giờ chịu đứng yên hay thôi cồn cào cả. Nếu sóng dừng lại, đại dương sẽ chết mà sóng không vỗ bờ đại dương cũng chẳng tồn tại. Sóng như là linh hồn của biển khơi mênh mông vậy. Một lần nữa sóng cũng choáng ngợp khiến cô gái ngày đêm không yên giấc ngủ. Dù là ngày hay đêm, nỗi nhớ ấy luôn thường trực, quanh quất, án ngữ tận sâu trong lòng, dù làm bất cứ việc gì, nỗi nhớ luôn hiện hữu:
“Nhớ ai con mắt lim dim
Chân đi thất thểu như chim tha mồi”
Cả bốn mùa xuân hạ thu đông em đều nhớ anh:
“Bốn mùa xuân hạ thu đông
Thiếp ngồi dệt vải những trông ngóng chàng”
Dường như mượn sóng chưa nói hết lòng mình, đến hai câu thơ cuối cùng, tác giả đã chính thức cất lên tiếng nói nhớ nhung:
“Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức”
Sao “không ngủ được” ở trên đến bây giờ ta mới tìm được ra đáp án chính vì nhớ anh nên mới vậy. Nỗi nhớ của em với anh bao trùm không gian, choáng ngợp cả thời gian, không chỉ có trong vô thức mà còn có trong tiềm thức. Dường như sức mạnh của tình yêu chắp cánh cho người con gái ngay cả trong giấc mơ. Nỗi nhớ luôn án ngữ tận sâu trong em. Từ bao giờ tình yêu của em với anh lại trở nên đậm đà đến thế và nỗi nhớ lại càng da diết miên man:
“Có khoảng không gian nào dài hơn chiều dài nỗi nhớ
Có khoảng mênh mông nào sâu hơn thẳm tình yêu…”
Vâng! Làm sao mà đo được tình yêu, em vẫn nhớ đến anh, chỉ nhớ về phương anh mà thôi. “Biển như cô gái nhỏ thầm thì gửi tâm tư” và em cũng gửi gắm một chút tình, một chút thương, chút nhớ, một chút quan tâm nhờ sóng mang đến phương anh xa xôi Nam Bắc cách trở.
Khép lại khổ thơ là cả một nỗi lòng nhớ nhung của em. Nỗi nhớ ấy da diết trìu mến làm sao. Nỗi nhớ ấy luôn thường trực quẩn quanh bên người cô gái và án ngữ sâu trong lòng em để ngay cả lúc còn thức hay chìm vào giấc ngủ mà em vẫn nhớ đến anh. Sóng của thiên nhiên nhớ bờ, nhớ bến cứ vỗ rì rào nên còn có thể xem như “sóng thức”. Còn ở đây, nỗi nhớ của em là tiếng gọi từ tiềm thức,thường trực đấy mà sao quá xa xôi. Đoạn thơ cũng như khổ thơ, tác giả sử dụng thể thơ năm chữ ngắn gọn,phù hợp với việc diễn tả những con sóng xô ngoài đại dương kia cũng như nỗi nhớ của em vậy. Sóng và em sóng đôi khăng khít,cùng tồn tại để thể hiện những khám phá tinh vi của Xuân Quỳnh về nỗi nhớ của em. Âm điệu những câu thơ được tạo nên từ sự giao hoán thanh bằng hoặc thanh trắc ở cuối mỗi dòng thơ lúc lên bổng lúc xuống trầm giống như những nhịp sóng ở ngoài đại dương kia. Dường như sóng lòng trở thành sóng thơ, sóng thơ đã diễn tả sóng biển, và sóng biển lại thể hiện sóng lòng. Từng con sóng cứ nối tiếp nhau, đuổi theo nhau đến hết bài thơ.
Cũng viết về đề tài tình yêu quen thuộc ấy, Xuân Diệu lại có cảm xúc mãnh liệt, yêu đời yêu cuộc sống đến tha thiết “không muốn đi ở mãi vườn trần” làm con chim họa mi ngứa cổ cất lên tiếng hót yêu thương:
“Anh xin làm sóng biếc
Hôn mãi cát vàng em
Hôn thật khẽ thật êm
Hôn êm đềm mãi mãi
Đã hôn rồi hôn lại
Hôn đến mãi muôn đời
Đến tan cả đất trời
Anh mới thôi dào dạt”
Còn Xuân Quỳnh lại luôn khao khát hướng đến những thứ bình dị, hồn hậu, khao khát được sống trọn vẹn với trái tim người phụ nữ:
“Em trở về đúng nghĩa trái tim em
Là máu thịt đời người ai cũng có
Cũng ngừng đập khi cuộc đời không còn nữa
Nhưng biết yêu anh ngay cả khi chết đi rồi”
Những năm thằng Mĩ ném bom ác liệt ấy, biết bao trai gái tuổi 19, 20, 25 “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”. Giếng nước, gốc đa, sân đình là nơi diễn ra những “cuộc chia li màu đỏ”, đặt bài “Sóng” trong hoàn cảnh ấy ta mới thấy thấm thía biết bao nỗi nhớ của người con gái khi yêu. Quả thật, “Sóng” đã toát lên vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ Việt Nam, một vẻ đẹp bình dị giàu tình yêu thương giữa giông bão dòng đời, thật giàu sức sống như đóa hoa tình yêu vẫn nở dọc chiến hào những năm đánh Mĩ, giữa đạn bom ác liệt của một thời quá khứ hào hùng.
