1. Mở bài
- Giới thiệu về tác phẩm Chí Phèo
- Diễn biến nội tâm nhân vật Chí Phèo được Nam Cao miêu tả hết sức sâu sắc.
2. Thân bài
a. Hoàn cảnh, xuất thân của Chí Phèo:
+ Là một kẻ mồ côi, bị bỏ rơi ở lò gạch cũ
+ Làm công cho Bá Kiến, nhưng bị Bá Kiến ghen đẩy vào tù
+ Ra tù, Chí Phèo mất cả nhân hình nhân tính con người, mượn rượu để hành nghề ăn vạ và quên đi lương tri của mình.
+ Sống bằng nghề "ăn vạ", cướp giật và dọa nạt.
=> Cuộc đời của Chí là điển hình của cuộc đời của những người nông dân Việt Nam trước Cách mạng. Số phận của Chí cũng là một điển hình của người nông dân bị tha hóa bởi xã hội và cường quyền.
b. Diễn biến tâm trạng của Chí:
- Trước khi gặp Thị Nở:
+ Luôn triền miên trong những cơn say, không có suy nghĩ, không nhận thức được bất cứ điều gì.
+ Mục đích sống chỉ có đi ăn vạ, cướp bóc và làm tay sai cho Bá Kiến lấy tiền uống rượu
+ Thế nhưng, Chí vẫn khao khát được giao tiếp với mọi người (tiếng chửi) dù chỉ bằng tiếng chửi.
=> Chí Phèo trước khi gặp Thị Nở chỉ là một cái xác không linh hồn, một con quỷ, không có suy nghĩ, nhận thức về xung quanh.
- Sau khi gặp Thị Nở: Chí Phèo có những tâm trạng cảm xúc lần đầu tiên được biết:
- Hoàn cảnh gặp Thị Nở: Chí Phèo uống rượu say, gặp Thị Nở đi gánh nước ngủ quên ở bờ sông, lối vào nhà Chí. Họ ăn nằm với nhau và Thị sau đó đã đưa hắn vào lều, đắp chiếu cho hắn rồi ra về.
- Sự thức tỉnh của Chí Phèo:
+ Chí Phèo nhận thức được về thời gian "Chí Phèo mở …rực rỡ"
+ Cảm thấy sự bâng khuâng, mơ hồ trong lòng "hắn thấy …buồn"
=> Chí Phèo đã tỉnh rượu và sợ rượu
+ Hắn nhận thức được những âm thanh quen thuộc của sự sống "tiếng chim hót …nghe thấy"
=> Hắn nhận ra những âm thanh quen thuộc của sự sống, hắn chợt nhận ra hắn buồn => đây là những cảm xúc rất chân thực, đời thường của một con người.
=> Âm thanh ấy gợi lên trong lòng hắn những mơ ước đã rất xa xôi "hắn đã ao ước …dệt vải".
=> Chí Phèo đã lấy lại được ý thức của một con người
+ Hắn nhận biết được bi kịch của cuộc đời mình: Đói rét, già nua, ốm đau và cô độc:
=> Chí Phèo đã thức tỉnh phần lương tri con người , hắn có những nỗi sợ và cảm xúc đời thường - con quỷ chỉ biết tới rượu, sống cô độc, không có ý thức.
- Hắn mơ ước được trở lại làm người lương thiện:
+ Ước mơ xưa kia của hắn "chồng cày thuê cuốc mướn, vợ dệt vải"
+ Bát cháo hành của Thị Nở đã khiến hắn vô cùng ngạc nhiên, xúc động "hắn thấy mắt mình hình như ươn ướt" => Sự chăm sóc hắn nhận được lần đầu từ một người đàn bà, lần đầu được yêu thương, quan tâm và chăm sóc.
+ Hắn mơ ước được trở lại làm người lương thiện , cùng Thị Nở xây dựng gia đình nhỏ =>Câu tỏ tình "Hay là …cho vui"
=> Bừng lên trong lòng Chí là khát khao được trở về thế giới của những người lương thiện.
+ Thị Nở sẽ mở đường cho hắn và giúp hắn vào "cái xã hội …thiện".
=> Cuộc gặp gỡ với Thị Nở đã đem tới cho Chí Phèo niềm hạnh phúc, tình yêu, mong muốn được yêu thương, được trở lại làm người lương thiện.
- Nỗi đau khổ, tuyệt vọng khi bị từ chối:
+ Nguyên nhân: Định kiến xã hội ngăn cấm + bà cô thị Nở.
+ Đầu tiên, Chí Phèo ngạc nhiên => ngẩn người "hắn nghĩ …ngẩn người" =>Sự ngạc nhiên, bất lực khi hiểu ra bi kịch của mình.
+ Hắn hồi tưởng lại những yêu thương, chăm sóc của Thị dành cho mình "hắn …hành" => muốn níu kéo những yêu thương "hắn sửng …tay" nhưng bị "gạt tay, …cái".
=> Hắn muốn quay lại làm người, con đường ấy chính là Thị Nở nhưng hắn đã bị cự tuyệt.
=> Con đường cuối cùng bị đứt đoạn, hắn tìm tới rượu, nhưng hắn không thể say được nữa "hơi rượu …hành" => hắn khóc "hắn …rức".
=> Ý nghĩa giọt nước mắt của Chí: Giọt nước mắt đau khổ, tuyệt vọng tận cùng, bị đẩy khỏi xã hội trong khao khát được quay lại làm người lương thiện.
- Tâm trạng bi phẫn, đau khổ, tuyệt vọng đến tận cùng:
+ Mong muốn làm người bị từ chối, Chí uống rượu rồi xách dao đi
+ Ban đầu, hắn định rẽ vào nhà thị Nở, thế nhưng, hắn cứ đi rồi xông vào nhà Bá Kiến.
+Tại đây, Chí đanh thép chỉ vào mặt cụ Bá đòi lại quyền làm người, quyền được lương thiện "Tao muốn … thiện".
=> Chí Phèo hiểu rằng mọi nguồn cơn của hắn đều bắt nguồn từ Bá Kiền =>hắn đâm chết Bá Kiến rồi tự tử.
+ Câu hỏi "Ai cho … thiện?": Câu hỏi ám ảnh, bày tỏ cái khao khát được làm người lương thiện cháy bỏng của Chí Phèo.
c. Kết luận chung:
- Tâm trạng Chí Phèo diễn biến phức tạp sâu sắc
- Từ không xúc cảm, không tỉnh táo, đến ý thức được số phận của mình, hạnh phúc, mong muốn được làm người lương thiện - bi phẫn, đau khổ, tuyệt vọng khi bị từ chối quyền làm người.
- Nam Cao thật tài năng khi dựng lên tâm trạng Chí Phèo hết sức đặc sắc.
3. Kết bài
- Khẳng định lại vấn đề
- Nam Cao đã dựng lên tâm trạng của Chí Phèo điển hình cho người nông dân bị tha hóa, sâu trong tâm họ là khao khát được trở về, là nhân phẩm không ai có thể chà đạp.
