Cảm nghĩ về cảnh kết thúc truyện Chí Phèo 1
Truyện ngắn Nam Cao trước cách mạng tháng Tám là thế giới của những số phận bi thảm, nhưng bi kịch đầy xót xa của những kiếp dân cày cùng cực trong xã hội thực dân phong kiến. Chính ở đó, tôi đã gặp, đã biết và đã khóc cho số phận con người - Chí Phèo (Truyện “Chí Phèo”) Người ta gọi Chí Phèo là một thằng lưu manh, côn đồ một gã « đầu bò”, một quỷ dữ. Cả cái làng Vũ Đại sợ Hắn, ghê tởm hắn như thể hắn chui từ địa ngục lên chứ không phải ở tù ra. Mà nói cho cùng thì nhà tù thời ấy nào có khác gì địa ngục. Cũng toàn những kẻ “đầu trâu mặt ngựa”, với những thủ đoạn, mưu mô đủ để biến một chàng trai lực điền khỏe mạnh thành kẻ có bộ dạng “trông gớm chết!”: đầu “trọc lốc”, răng “trắng hớn”, cái mặt “cơng cơng” chằng chịt những vết sẹo ngang, sẹo dọc. Bi kịch của Chí Phèo có lẽ bắt đầu từ cái ngày bà ba trẻ đẹp của ông Lý Kiến bắt hắn lên “bóp chân”, “xoa bụng”, “đấm lưng” mà ông Lý lại được cái “khỏe ghen”. Vậy là làng Vũ Đại mất đi một anh canh điền hiền lành rồi thay vào đó là kẻ lưu manh Chí Phèo. Hắn cứ sống vất vưởng, côn đồ, quậy phá, ăn vạ, say sưa như thế cho đến ngày gặp Thị Nở. Cứ tưởng rằng đau khổ của Chí sẽ chấm dứt, cuộc đời đang ở bên kia dốc của Chí sẽ ấm lại với “bát cháo hành bốc khói”, với tình yêu thương quê mùa, chân chất, đơn giản của một người đàn bà cũng không kém phần giản đơn, quê mùa như thế. Nhưng trời ơi, đó lại là khởi đầu của một bi kịch mới - bi kịch lớn nhất, thảm nhất, xót xa nhất trong đời Chí Phèo! Chính cái lúc Chí tỉnh rượu, lúc chí cảm nhận được sống ấy, tình yêu ấy cũng là lúc Chí nhận ra một sự thực đau lòng: cuộc đời không dang tay đón Chí, không chấp nhận cho Chí làm lại “con người lương thiện”, không cho Chí một con đường về... Đau đớn quá! Đoạn kết trong tác phẩm chính là cao trào của bi kịch ấy.
Chí lại uống rượu, nhưng càng uống, càng tỉnh, càng buồn. Cảm giác “buồn” đã có một thời gian trong cuộc đời Chí bị chìm vào quên lãng, nay trở lại trong tâm hồn hắn càng lúc càng thấm sâu để rồi trở thành nỗi đau tê dại, điên cuồng của một con người bị chính xã hội loài người chối bỏ. Nỗi đau ấy quá sức chịu đựng của Chí. Nỗi đau ấy dẫn Chí thẳng đến ngõ nhà Bá Kiến rồi “xông xông đi vào” với con dao ở thắt lưng. Chí làm cụ Bá thấy bực mình. Cụ chỉ muốn tống hắn đi cho chóng nên đã móc sẵn năm hào. Nhưng than ôi, mấy lần năm hào của cụ thì nào có thấm tháp gì so với nỗi đau khổ triền miên mà Chí Phèo đã từng chịu đựng. Chí đến gặp cụ với bộ dạng của một thằng say nhưng với trí óc và tâm hồn của một người tỉnh táo - một con người vừa ý thức được sự “không tồn tại” của mình. Chí dõng dạc nói:
- “Tao không đến đây xin năm hào”.
- “Tao đã bảo tao không đòi tiền”.
- “Tao muốn làm người lương thiện”.
Cả đời, chưa bao giờ Chí Phèo dõng dạc như thế, dứt khoát như thế, kiêu hãnh và đầy tự tin như thế. Phải chăng anh canh điền 20 tuổi khỏe mạnh và đầy lòng tự trọng của ngày trước đã trở về? Trở về để đòi lại thứ quí giá nhất của đời mình. Nhưng muộn rồi, Chí Phèo ơi! Xã hội không cho hắn trở về. In dấu trong suy nghĩ, trong tiềm thức của dân làng Vũ Đại, hắn là một “con quỷ dử”. Và cho dù hắn đã tìm lại được lương thiện của mình người ta cũng vẫn chỉ coi hắn là một thằng bất lương thôi. Người ta không thể nhét vào đầu cái suy nghĩ: “Chí Phèo lại là người lương thiện”. Ngay cả Bá Kiến, đến khi chết dưới lưỡi dao của hắn cũng chẳng thể ngờ được điều đó kia mà. Chính vì thế, hắn không thể sống còn. Thương cho Chí Phèo, đau khổ cả một đời, đến lúc chết cũng không thoát khỏi sự đau khổ ấy. Cái chết của hắn đầy thê thảm, bi đát. Chí Phèo “giẫy đành đạch ở giữa bao nhiêu là máu tươi”, mắt “trợn ngược”, mồm “ngáp ngáp, nhưng không ra tiếng”... Tôi vẫn nghĩ đó là cái chết đầy uất ức. Chí đã được ai trả lời cho câu hỏi lớn của đời mình đâu? “Ai cho tao lương thiện?”. “Ai cho tao lương thiện?”... Câu hỏi ấy ngàn đời còn vang lên. Chí vẫn còn muốn hỏi, muốn nói, muốn kể tội những kẻ đã đầy đọa, đã bóp méo cuộc đời Chí ư? Những Chí Phèo ơi, Bá Kiến và cả làng Vũ Đại làm sao trả lời câu hỏi ấy cho anh đây?
Hình ảnh Chí Phèo quằn quại trong vũng máu mãi mãi là nỗi thương tâm của mọi người.
Cái chết của Chí Phèo cũng là đoạn kết cho tấn bi kịch của những người dân cày cùng cực dưới xã hội “một cổ hai tròng”. Họ không chỉ là những người cùng cực bình thường. Họ còn là những người bị lưu manh hóa, bị tha hóa. Tôi chưa bao giờ muốn gọi Chí Phèo là một thằng lưu manh. Tôi gọi anh là “người - nông - dân - bị - lưu - manh - hóa”. Trở thành lưu manh không phải lỗi của hắn mà là tội của bọn cường hào ác bá đã đẩy con người đến bước đường cùng không lối thoát. Nam Cao hẳn cũng buồn lắm khi không thể mở ra cho nhân vật của mình một con đường, mặc dù ngòi bút của ông khi viết về cuộc đời và cái chết của Chí Phèo có vẻ lạnh lùng, dửng dưng như thể cái chết đó là một điều tất yếu vậy. Cái hay, cái tài của Nam Cao là ở chỗ đã đưa một kẻ đang bị nhận chìm trong vũng bùn của tội lỗi - một con quỷ dữ - vụt đứng dậy trong tư thế của một con người, đầy tình cảm của độc giả từ cao trào của sự ghê tởm, căm ghét, khinh bỉ sang đỉnh điểm của lòng thương cảm, xót xa mà không hề gượng ép chút nào. Sự chuyển đổi cảm xúc ấy diễn ra đầy tự nhiên, không gò bó. Chính nhờ Nam Cao mà Chí Phèo đã có được sức sống mạnh mẽ đến vậy trong lòng độc giả.
Đau lòng và đau đớn lắm dù biết rằng những gì cảm nhận được về cuộc đời cũ vẫn còn ít ỏi lắm, nhỏ bé lắm, hữu hạn lắm!
Cảm nghĩ về cảnh kết thúc truyện Chí Phèo 2
Nam Cao nổi lên là một nhà văn lớn, ông được coi là tác gia văn học xuất sắc và không thể thiếu của sự phát triển của nền văn học Việt Nam. Những tác phẩm của Nam Cao không chỉ hay, mà còn giàu ý nghĩa hiện thực, nhân đạo, nên thường để lại cho người đọc nhiều ám ảnh, day dứt. Đặc biệt phải kể đến Chí Phèo với kết thúc truyện “Đột nhiên thị thấy thoáng hiện ra một cái lò gạch cũ bỏ không, xa nhà cửa và vắng người lại qua…”
Nam Cao, hơn ai hết, người đã thổi hồn vào tác phẩm, để mỗi khi đọc lại Chí Phèo, ta dường như lại nhìn thấy một anh chàng chứ không phải một kẻ lưu manh, ngật ngưỡng bước ra từ trang sách. Một mảnh đời khốn cùng, đáng thương hơn là đáng trách, đã để lại những dư ba không thể xóa nhòa trong lòng bạn đọc. Chính vì vậy với đoạn kết thúc truyện gợi mở, Nam Cao đã một lần nữa lặp lại, nhằm nhấn mạnh tới hình ảnh “cái lò gạch bỏ không” là một nỗi ám ảnh về nhân sinh của Nam Cao.
Mở đầu câu truyện, ta đã được nghe Nam Cao kể về Chí Phèo, với câu truyện đầy đau thương và bất hạnh của Chí. Thì ra, Chí là một đứa trẻ mồ côi, được anh thả ống lươn nhặt được “trần truồng và xám gắt trong một váy đụp để bên cái lò gạch bỏ không”. Chi tiết cái lò gạch đã xuất phát điểm từ đây, cuộc đời Chí không biết bố mẹ là ai? Sinh ra từ đâu? Quê hương gốc là nơi nào? Nhưng Chí lại bị bỏ lại nơi cái lò gạch cũ bỏ hoang và tăm tối này. Cuộc đời Chí rồi cũng chính là như vậy, biết đến ở nơi tối tăm hoang vắng, cuộc đời và số phận cũng tương tự như vậy, tưởng như là định mệnh.
Chí từ việc là một kẻ lưu manh, chuyên đi cướp bóc, dọa nạt và đánh đập người dân, thì đến khi Chí gặp Thị, và được Thị chăm sóc sau trận ốm, Chí muốn trở thành người lương thiện, Chí thèm lương thiện biết bao. Lúc này Chí mới nhận ra tội lỗi mình đã gây ra cho người dân làng Vũ Đại. Tại sao Chí lại không sống hòa hợp với người ta cơ chứ? Nhưng, số phận vốn đã bất hạnh lại đẩy Chí vào ngõ cụt. Khi Thị Nở đành lòng rũ bỏ tình nghĩa với Chí, Chí đầy căm thù và oán giận, hơi cháo hành, tình thương của Thị cứ quấn quýt lấy Chí, giúp Chí nhận ra kẻ đã là chủ mưu gây ra những bi kịch và làm hắn tha hóa. Chí đâm bá kiến và chết trên bờ vực của sự lương thiện, không ai cho Chí lương thiện, “Tao muốn làm người lương thiện” “Ai cho tao lương thiện, làm sao để cho mất được những vết mảnh chai trên mặt này?” Vậy là Chí chết, cuộc đời đầy sa đọa và tăm tối đã kết thúc bằng chính nhát dao của mình. Chí chết, không ai hiểu vì sao, kể cả Thị, cũng không hiểu vì sao lại như vậy. Nhưng đúng lúc ấy, Thị lại nhìn xuống bụng, đứa con của Chí, đứa con của Thị đang lớn lên từng ngày rồi. Và rồi thị nhận ra “đột nhiên thị thấy thoáng hiện ra một cái lò gạch cũ bỏ không, xa nhà cửa và vắng người lại qua…”
Vậy đấy, cuộc đời tối đen của Chí là như vậy. Đứa con của Chí cũng chính là biểu hiện của một sự quẩn quanh, tù túng và tăm tối, không lối thoát cho những lần sau, sau nữa. Chí chết, nhưng không phải không thể có một Chí “con” ra đời. Và Thị nở sẽ lặp lại bi kịch chửa hoang. Đó cũng là một trong những ý nghĩa sâu sắc, mang tính chất dự báo số phận, những cảnh “quần ngư tranh thực” tình trạng tha hóa, lưu manh hóa sẽ còn diễn ra tiếp diễn. Cũng là một hồi chuông gióng lên sự cảnh tỉnh, sự đáng thương cho bi kịch người nông dân bị đày đến ngõ cụt. Phải lựa chọn giữa sự sống lương thiện và cái chết. Như cái chết của Chí Phèo, của những kiếp người trong xã hội cũ…
Kết thúc truyện đã làm nổi bật tư tưởng nhân đạo của toàn bộ tác phẩm. Nam Cao thực là một nhà văn tài năng, ông không hề né tránh hiện thực tàn khốc, mà luôn đề cao hiện thực, luôn muốn “khơi những nguồn chưa ai khơi” và làm cuộc sống tốt đẹp hơn. Qua đó là con mắt đầy lo lắng về sự tha hóa của con người, luôn cố tìm ra nét đẹp bên trong con người để ca ngợi, cảm thông với họ.
Tuy nhiên kết thúc truyện cũng còn những mặt hạn chết, khác với Kim Lân đã tìm ra con đường giải thoát sự khốn khổ. Nam Cao sống trong thời kì phong kiến nên chỉ có thể nhìn ra được sự bế tắc, cùng cực, và chưa tìm ra lối thoát cho người nông dân.
Chi tiết kết thúc truyện thật sự vô cùng ý nghĩa, đã làm tăng thêm giá trị nhân đạo của tác phẩm, cách dùng từ ngữ, diễn tả rất tự nhiên và chặt chẽ, và cảm ơn Nam Cao đã cho ta thấy cái nhìn cuộc sống chân thực và sâu sắc lúc bấy giờ.
