I. Giới thiệu chung về ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê (nhà dài)
- Nhà dài là ngôi nhà lớn của một đại gia đình và là nét đặc trưng của chế độ mẫu hệ của người Ê-đê
- Sử thi Đăm Săn đã mô tà chiều dài của ngôi nhà này bằng hình ảnh: “Nhà dài như một tiếng chiêng”.
-> Nhà dài mang đặc trưng văn hóa của người Ê-đê. Các dẫn dắt ở phần sapo gây tò mò, tạo sự hấp dẫn người đọc.
II. Mô tả chi tiết nhà dài
* Vật liệu
- Tre nứa, gỗ, mặt sàn và vách tường bao quanh nhà làm bằng thân cây bương hay thân tre già đập dập, mái lợp cỏ tranh.
- Thường làm nhà theo hướng bắc – nam.
- Độ dài thường được ước tính bằng số lượng dầm ngang (đê), nhà có bao nhiêu đê thì có bấy nhiêu gian.
* Cách trang trí
- Trong nhà thường được chạm khắc nhiều hình con vật như voi, cua, cá, ... lên xà nhà à thể hiện sự giàu có của chủ nhà.
- Những con kì đà được khắc trên xà ngang à cầu mong may mắn sẽ đến với gia đình.
- Hoa văn con rồng có vây hình con cá, râu, sừng nhô lên, ... à hoa văn nguyên thủy, mang tính đặc trưng của người Ê-đê.
* Cầu thang của ngôi nhà
- Gắn với hai cửa của nhà dài, cửa phía trước dành cho khách và nam giới; cửa phía sau dành cho phụ nữ.
- Cầu thang phía trước thường hướng về phía Bắc à cầu thang chính.
- Cầu thang chính bao giờ cũng có hai cầu thang để lên xuống (cầu thang đực, cầu thang cái). Ở cầu thang cái bao gờ cũng có hình ảnh bầu sữa mẹ và vầng trăng khuyết; cầu thang đực không có hoa văn chạm khắc nhiều, thường chỉ chạm khắc những bậc tiện cho việc lên xuống.
-> Lối miêu tả rõ ràng, chi tiết cùng cách diễn đạt logic, mạch lạc của tác giả đã iúp độc giả hình dung khá rõ ràng, chi tiết về những đặc điểm từ ngoài vào trong như nguyên liệu, đặc điểm bên trong của ngôi nhà và đặc biệt là hình ảnh chiếc cầu thang. Tất cả những đặc điểm đó đều mang đậm ý nghĩa văn hóa thiêng sâu sắc, đại diện cho chế độ mẫu quyền của người dân Ê-đê.
III. Ý nghĩa của nhà dài trong văn hóa người Ê-đê
- Nhà dài không chỉ là không gian sống mà còn là nơi gắn kết bao thế hệ dòng tộc của người Ê-đê:
+ Khi người con gái lấy chồng, căn nhà được nối dài để làm nơi ở cho đôi vợ chồng mới.
+ Đến đời cháu gái, ngôi nhà lại tiếp tục được nối dài.
-> Ngôi nhà như sự nối dài của các thế hệ, thế hệ này nối tiếp thế kệ kia, tạo thành một truyền thống gia đình. Ở đó, các nghi lễ, tập tục của người Ê-đê cũng được diễn ra. Và như thế, nhà dài của người Ê-đê mang hồn cốt của dân tộc này, là “ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê”.
