1. Mở bài
- Giới thiệu về tác giả Trương Hán Siêu
- Giới thiệu bài thơ Phú sông Bạch Đằng
2. Thân bài
a. Cảm xúc của nhân vật khách trước sông Bạch Đằng
- Nhân vật "khách": Là sự tự xưng của tác giả, tạo nên lối chủ-khách đối đáp thường dùng trong thể phú.
- Tâm thế du ngoạn: Giương buồm, giong gió, lướt bể, chơi trăng, mải miết.
=> Tư thế ung dung, tự do. Tác giả là người có tâm hồn tự do, phóng khoáng.
- Hành trình du ngoạn của tác giả:
+ Các địa danh Trung Quốc: Nguyên Tương, Vũ Huyệt, Cửu Giang, Ngũ Hồ, Tam Ngô, Bách Việt, đầm Vân Mộng.
=> Những địa danh được biết đến qua sách vở, qua sự tưởng tượng. Tác giả là người có vốn hiểu biết phong phú, sâu rộng.
+ Các danh lam thắng cảnh Đại Việt: Đại Than, Đông Triều và dừng chân ở Bạch Đằng - dòng sông của chiến công lịch sử vẻ vang của dân tộc.
=> Tác giả yêu thiên nhiên, thiết tha với quê hương, đất nước với quá khứ hào hùng của dân tộc.
+ Cách nói cường điệu: Sớm Nguyên Tương – chiều Vũ Huyệt, hành trình dài được khách thực hiện trong một ngày.
=> Không gian, thời gian của cuộc hành trình đã nâng cao tầm vóc của khách, say sưa, chủ động đến với thiên nhiên.
- Cảnh sắc thiên nhiên trên sông Bạch Đằng
+ Hùng vĩ, tráng lệ:
"Sóng kình muôn dặm": Địa thế hiểm trở, dữ dội của con sông Bạch Đằng.
"Đuôi trĩ một màu": Những con thuyền nối đuôi nhau trên dòng sông.
+ Thơ mộng, trữ tình
Thời gian "ba thu": Tháng thứ ba của mùa thu, thu chín nhất.
"Nước trời một sắc": Bầu trời, mặt nước đều hòa chung một màu trong xanh.
+ Hoang vu, hiu hắt
Từ láy "san sát, đìu hiu": Cực tả khung cảnh hoang vu, lạnh lẽo đầy lá lách, lau sợi
"Giáo gãy, xương khô": Chiến trường xưa, chốn tử nạn của quân thù.
- Tâm trạng của khách:
+ Buồn thương, tiếc nuối trước cảnh vật đổi thay, cho những người đã ngã xuống
+ Tư thế "đứng lặng giờ lâu" cho thấy nhà thơ đang đắm chìm vào thế giới nội tâm với sự tiếc nuối ngậm ngùi.
b. Các bô lão kể về những chiến tích trên sông Bạch Đằng
- Hình ảnh bô lão: Có thể là những nhân vật có thật, là các vị cao niên ở hai bên bờ sông, cũng có thể là hư cấu, sự phân thân của tác giả để khách quan kể về những chiến công trên sông Bạch Đằng.
- Thái độ của các bô lão với khách: "vái", "thưa"- hiếu khách, tôn kính khách.
- Các chiến công tiêu biểu: Ngô quyền đánh quân Nam Hán, Hoằng Tháo thua trận và chết ở sông Bạch Đằng năm 938 và Trùng Hưng nhị thánh bắt sống Ô Mã năm 1288.
- Không khí chiến trường xưa:
+ Sự chuẩn bị của quân nhà Trần: thuyền bè muôn đội, tinh kì phấp phới, hùng hổ sáu quân, gươm giáo sáng chói
=> Chuẩn bị kĩ lưỡng, binh lực hùng hậu, hào khí ngút trời.
+ Diễn biến trận đánh:
Cách nói "được thua chửa phân", "bắc nam chống đối", hình ảnh phóng đại "nhật – nguyệt phải mờ, bầu trời đất sắp đổi"
=> Trận đánh gay go, quyết liệt, giằng co căng thẳng.
Quân giặc: "những tưởng gieo roi một lần quét sạch Nam bang bốn cõi"
=> Kiêu căng, hống hách, ngạo mạn
Kết thúc trận đánh: Hung đồ hết lối, khác nào...chết trụi.
=> Thủ pháp so sánh tăng cấp tô đậm, nhấn mạnh thất bại thảm hại, nhục nhã, ê chề của kẻ thù.
=> Khẳng định tình yêu và niềm tự hào dân tộc.
c. Lời suy ngẫm, bình luận của các bô lão về những chiến công
- Nguyên nhân thắng lợi: đất trời cho nơi hiểm trở, nhân tài giữ được cuộc điện an, đại vương coi thế giặc nhàn.
=> Nhấn mạnh ba yếu tố làm nên thắng lợi thiên thời – địa lợi – nhân hòa, trong đó nhấn mạnh vai trò của con người.
- Gợi lên hình ảnh Trần Quốc Tuấn và so sánh với những người xưa
=> Khẳng định sức mạnh, tài năng của con người nhất là người lãnh đạo. Thể hiện giá trị nhân văn của tác phẩm.
d. Suy ngẫm về hưng vong của đất nước.
- Lời của các bô lão.
+ Hình tượng sông Bạch Đằng: mênh mông, rộng lớn, hùng vĩ, hiểm trở
=> Tình yêu, niềm tự hào về cảnh sắc quê hương, về dòng sông lịch sử.
+ Mượn quy luật của tự nhiên để khái quát quy luật của con người: Mọi dòng sông đều dồn về biển cả, những kẻ bất nghĩa sẽ tiêu vong, anh hùng lưu danh muôn đời.
- Lời của khách:
+ Cụ thể hóa chân lí mà các bô lão đã nêu: ca ngợi hai vị thánh quân nổi tiếng của nhà Trần: Trần Thánh Tông và Trần Nhân Tông, sẽ lưu danh muôn thưở
+ Ca ngợi dòng sông Bạch Đằng lịch sử đã ghi dấu những chiến công chống giặc ngoại xâm.
+ Khẳng định vai trò của con người, đặc biệt là yếu tố nhân đức. yếu tố cốt lõi làm nên chiến thắng.
* Nghệ thuật
- Bố cục chặt chẽ, cách kể tả sinh động
- Xây dựng các hình tượng nhân vật sinh động, đặc sắc mạng ý nghĩa triết lí.
- Ngôn ngữ cô đọng, hào hùng.
3. Kết bài
- Khái quát và mở rộng vấn đề
