1. Tiểu sử, cuộc đời
- Nguyễn Trãi (1380 - 1442), hiệu Ức Trai.
- Quê gốc: Chi Ngại, Chí Linh, Hải Dương; sau dời về Nhị Khê (Thường Tín - Hà Tây).
- Thân sinh: Nguyễn Ứng Long - một nhà Nho nghèo, học giỏi, đỗ tiến sĩ đời Trần.
- Mẹ: Trần Thị Thái, con gái của Trần Nguyên Đán.
- Sinh ra trong một gia đình mà bên nội cũng như bên ngoại đều có hai truyền thống lớn là yêu nước và văn hóa, văn học.
- Thuở thiếu thời, Nguyễn Trãi phải chịu nhiều mất mát, đau thương.
- Năm 1407, giặc Minh xâm lược nước ta. Cha Nguyễn Trãi bị chúng đưa sang Trung Quốc. “Nợ nước, thù nhà”, Nguyễn Trãi theo Lê Lợi tham gia cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.
- Năm1427 - 1428: khởi nghĩa Lam Sơn toàn thắng, Nguyễn Trãi thừa lệnh viết Bình Ngô đại cáo.
- Sau đó tham gia xây dựng đất nước, rồi bị oan.
- Năm1439 ra ở ẩn tại Côn Sơn.
- Năm1440, ông được Lê Thái Tông mời ra giúp nước.
- Năm 1442: chịu án oan Lệ Chi Viên, khép vào tội tru di tam tộc, đến hơn 20 năm sau mới được Lê Thánh Tông minh oan.
- Nguyễn Trãi là bậc anh hùng dân tộc, một nhân vật toàn tài hiếm có. Năm 1980, Nguyễn Trãi được công nhận là danh nhân văn hóa thế giới.
2. Sự nghiệp văn học
a. Tác phẩm chính
- Những tác phẩm chính viết bằng chữ Hán: Quân Trung từ mệnh tập, Bình Ngô Đại Cáo, Ức trai thi tập, Chí Linh sơn phú, Băng Hồ di sự lục, Lam Sơn thực lục,...
- Những tác phẩm bằng chữ Nôm: Quốc âm thi tập hiện còn 254 bài chia làm bốn môn loại: Vô đề, Thời lệnh môn, Hoa mộc môn, Cầm thú môn. Phần Vô đề chia thành nhiều mục: Thủ vĩ ngâm (1 bài), Ngôn chí (21 bài), Mạn thuật (14 bài), Thuật hứng (25 bài), Tự thán (41 bài), Tự thuật (11 bài), Tức sự (4 bài), Bảo kính cảnh giới (61 bài) v.v...
b. Giá trị văn chương
* Văn chính luận:
- Nội dung: Tư tưởng chủ đạo xuyên suốt là tư tưởng nhân nghĩa và yêu nước thương dân.
- Nghệ thuật: Đạt tới trình độ nghệ thuật mẫu mực, kết cấu chặt chẽ, lập luận sắc bén.
- Tác phẩm chính:
+ Quân trung từ mệnh tập
+ Bình Ngô đại cáo
+ Chiếu biểu viết dưới triều Lê
* Thơ trữ tình:
- Hai tập thơ Ức trai thi tập và Quốc âm thi tập ghi lại hình ảnh Nguyễn Trãi vừa là người anh hùng vĩ đại vừa là con người trần thế.
- Người anh hùng vĩ đại:
+ Lí tưởng của người anh hùng là sự hòa quyện giữa nhân nghĩa với yêu nước, thương dân.
+ Phẩm chất, ý chí người anh hùng luôn sáng ngời trong chiến đấu chống giặc ngoại xâm cũng như trong đấu tranh chống cường quyền, bạo ngược.
- Con người trần thế:
+ Ông đau nỗi đau con người, yêu tình yêu của con người.
+ Tình yêu của Nguyễn Trãi dành cho thiên nhiên, đất nước, con người, cuộc sống.
+ Thơ Nguyễn Trãi có những câu nói về nghĩa vua tôi, tình cha con xiết bao cảm động.
