Giáo ăn Ngữ văn 12 Bài Đọc thêm: Dọn về làng, Tiếng hát con tàu, Đò lèn

HOẠT ĐỘNG CỦA GV

HOẠT ĐỘNG CỦA HS

HOẠT ĐỘNG 2. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI

-Cho HS tham khảo phần tiểu dẫn, gọi 1 em nêu những nét chính về tác giả và đặc điểm thơ Nông Quốc Chấn.

? Em cho biết hoàn cảnh ra đời của bài thơ? Hoàn cảnh ấy có tác động như thể nào đến cảm hứng của tác giả?

- Gọi HS đọc bài thơ

?Tác phẩm “Dọn về làng” nói về vấn đề gì?.

Cuộc sống của nhân dân ta dưới ách thống trị của thực dân Pháp và niềm vui được giải phóng.

? Từ bố cục rất lạ của bài thơ, em có thể suy ra được bài thơ có những nội dung cơ bản nào?

Nhóm 1: phát hiện nghệ thuật từ câu 7 đến 37.

HS bình câu: “ Cơn sấm sét lán sụp xuống nát cửa”

Nhóm 2: câu 38 đến 48.

-Biện pháp đối lập (vd).

-Giàu liên tưởng, âm thanh ánh sáng (vd).

? Nhân dân đã sống cay cực ra sao? Phải chăngđó là bi kịch của một gia đình?.

? Có người cho rằng từ hiện thực đau thương đó, niềm vui được giảiphóng của nhân dân là niềm vui lớn mang tính thời đại, dân tộc. Em nghĩ sao?.

? Để có được những nội dung trên, tác giả đã sử dụng những biện pháp nghệ thuật độc đáo nào? Từ đó suy ra thơ của tác giả có gì đặc biệt?

I. Tìm hiểu chung:

1. Tác giả, tác phẩm:

- Nông Quốc Chấn là nhà thơ dân tộc Tày. Thơ ông đậm bản sắc dân tộcmiền núi.

- Tác phẩm: (SGK)

2.Hoàn cảnh ra đời:(SGK)

II. Hướng dẫn đọc thêm:

1. Đặc sắc về nội dung:

a. Cuộc sống gian khổ của nhân dân Cao- Bắc- Lạng và tội ác của giặc Pháp:

- Cuộc sống “cay đắngđủ mùi” của nhân dân:

+ Chạy giặc loạn lạc trong cảnh mưa bão mịt mù, sấm sét dữ dội.

+ Sống đói khát, ngột ngạt, kinh hoàng; chết không ai chôn.

+ Đặc biệt là hình tượng người mẹ- chịu đựng bao đau thương, mất mát nhưng cũng hết sức can trường trước mọi gian nan, thử thách trước mọi suy ngẫm. Đó vừa là người mẹ thân yêu trong tâm thức tác giả, vừa là người mẹ quê hương trong ý nghĩa tự thân của tác phẩm.

- Tội ác của giặc Pháp: Đốt trơ trụi, vét hết quần áo, bắt dân làng, tra tấn, đánh đập.

=> Đó là bi kịch của dân tộc ta, nỗi đau lớn của nhà thơ. Có thể coi bài thơ là bản cáo trạng kẻ tọi thực dân xâm lược, qua đó bộ lộ thái độ của tác giả về sức chịu đựng và tình cảm yêu nước của dân tộc vùng cao.

b. Niềm vuikhi được “Dọn về làng”:

- Bố cục giản dị: Mở đầu là niềm vui khi Cao- Bắc- Lạng được giải phóng => nỗi buồn tủi, xót x,a căm giận bọn ngoại xâm đã tàn phá, gieo rắc tội ác lên quê hương => đoạn kết: trở lại cảm xúc mừng vui, hân hoan vì quê hương thanh bình trở lại.

- Thể hiện niềm vui mang nét riêng: lối nói cụ thể, cảm xúc, suy nghĩ được diễn đạt bằng hình ảnh: "Người đông như kiến, súng đầy như củi", "Đường cái kêu vang tiếng ô tô... máinhà lá"

=> Niềm vui Cao- Bắc- Lạng giải phóng được thể hiện bằng một phong cách riêng, đậm màu sắc độc đáo của tư duy người miền núi. Từ những chi tiết, hình ảnh, âm thanh cụ thể, niềm vui tràn ngập như vút lên trên từng câu thơ. Qua đó, thể hiện khát vọng tự do của dân tộc ta.

III.Tổng kết:

Bài thơ có nội dung và nghệ thuật đặc sắc. Góp một gương mặt đặc biệt cho nền thơ Việt Nam.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV

HOẠT ĐỘNG CỦA HS

HOẠT ĐỘNG 2. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI

HS đọc tiểu dẫn nêu vài nét chính về tác giả Chế Lan Viên?

Nêu hoàn cảnh sáng tác bài thơ?

Bài thơ mang đậm phong cách sáng tác của Chế Lan Viên.

Em hiểu như thế nào về nhan đề bài thơ? Thực tế ó con tàu đi Tây Bắc không?

Vậy con tàu có ý nghĩa như thế nào? Tây Bắc có ý nghĩa gì?

Từ đó rút ra ý nghĩa của lời đề từ.

Nên tìm hiểu bài thơ theo bố cục như thế nào?

Hai khổ đầu tác giả thể hiện nội dung gì? Biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng?

Nội dung chính của khổ 3- 11?

Nét độc đáo của khổ 5 là gì? Biện pháp nghệ thuật gì?

Ý nghĩa của khổ 5?

Những con người Tây Bắc hiện lên như thế nào?

Tình quân dân được thể hiện trong đoạn thơ như thế nào?

Nội dung của đoạn còn lại.

I. Tìm hiểu chung:

1. Tác giả:Chế Lan Viên (1920 - 1989):

- Thơ Chế Lan Viên nóng hổi tính thời sự, giàu chất sử thi, chất anh hùng ca và chất chính luận, có vẻ đẹp trí tuệ độc đáo.

- Phong cách thơ Chế Lan Viên độc đáo: có vẻ đẹp trí tuệ, khai thác triệt để những tương quan đối lập, giàu chất suy tưởng, triết lí với thế giới hình ảnh đa dạng, phong phú, đầy sáng tạo.

2. Tác phẩm: Rút từ tập“Ánh sáng và phù sa”.

- Bài thơ được gợi cảm hứng từ một sự kiện lịch sử những năm 1958- 1960: cuộc vận động đồng bào miền xuôi xây dựng kinh tế ở miền núi Tây Bắc.

II. Hướng dẫn đọc thêm:

1.Lời đề từ:

- Con tàu: biểu tượng cho khát vọng ra đi.

- Tây Bắc:vừa có ý nghĩa tả thực vừa có ý nghĩa biểu tượng cho miền đất xa xôi của Tổ quốc.

=> Đến với nhân dân, với Tây Bắc chính là trở về với lòng mình, với tình cảm sâu nặng, gắn bó.

2. Hai khổ đầu: Sự trăn trở và lời mời gọi lên đường:

- Biện pháp đối lập.

- Câu hỏi tu từ => nhân vật trữ tình tự phân đôi để chất vấn, đối thoại với chính mình.

→ Không thể có ý nghĩa cuộc đời, không thể có thơ hay nêú chỉ quẩn quanh trong thế giới chật hẹpcủa cái tôi.

3. Khổ 3- 11: Hoài niệm về Tây Bắc trong kháng chiến .

- Khổ 3,4: TâyBắc là xứ núi rừng anh hùng, cuộc kháng chiến chống Pháp là sân khấu để tôi luyện nhà thơ chuyển biến cuộc đời và nghệ thuật.

- Khổ 5: so sánh độc đáo.

Sự trở về với nhân dân là niềm hạnh phúc lớn lao của tác giả: trở về để được tắm mát, để tâm hồn được hồi sinh, tìm thấy ý nghĩa sự tồn tại của cuộc đời mình, được chăm sóc, vỗ về, an ủi. Những hình ảnh so sánh vừa gần gũi có vẻ đẹp thơ mộng mượt mà, vừa sự hoà hợp giữa nhu cầu, khát vọng của bản thân với hiện thực đã nhấn mạnh niềm hạnh phúc tột độ và ý nghĩa sâu xa của việc trở về với nhân dân.

- Khổ 6-11: Hình ảnh TâyBắc hiện lên qua những con người cụ thể:

+ Đó là người anh du kích với chiếc áo nâu , đứa em liên lạc linh hoạt, dũng cảm, người mẹ nuôi quân giàu đức hi sinh, cô gái xung phong với vắt xôi nuôi quân giấu giữa rừng => sự gắn bó và niềm biết ơn của tác giả.

+ Nhóm từ chỉ thời gian vĩnh hằng, từ xưng hô nói lên mối quan hệ gắn bó, gần gũi.

+ Đoạn thơ có những câu mang tính triết lí:

"Khi ta ở chỉ là nơi đất ở

Khi ta đi đất đã hoá tâm hồn"

=>bình thường khi ta ở mảnh đất ấy chỉ là chốn trú thân. Khi rời xa mới nhận ra nơi ấy đã lưu giữ một phần tâm hồn.

"Tình yêu làm đất lạ hoá quê hương".

=> Tình yêu có khả năng gắn kết những tâm hồn xa lạ.

3. Còn lại: Khúc hát lên đường

- Tiếng gọi của đất nước, của nhân dân, của đời sống trở thành động lực bên trong làm nhà thơ khao khát, bồn chồn: mắt ta thèm, tai tai nhớ, mắt ta nhớ, lòng ta cũng như tàu...

- Những hình ảnh có tính biểu tượng và ẩn dụchỉ cuộc sống lớn của nhân dân... thành lời thôi thúc, mời gọi lên đường xây dựng Tây Bắc, xây dựng Tổ quốc.

- Âm hưởng đoạn thơ dồi dào lôi cuốn.

→Khao khát, bồn chồn, giục giã lên đường sôi nổi, mê say đáp lại lời mời gọi của hai khổ thơ đầu.

III. Tổng kết: Với những nét đặc sắc trong sáng tạo hình ảnh, với những liên tưởng phong phú bất ngờ, xúc cảm gắn với suy tưởng, bài thơ là tiếng lòng của nhà thơ hướng về đất nước với những kỉ niệm sâu nặng trong kháng chiến chống Pháp. Đó cũng là khát vọng trở về với ngọn nguồn cảm hứng sáng tạo thơ ca.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV

HOẠT ĐỘNG CỦA HS

HOẠT ĐỘNG 2. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI

?GV yêu cầu HS: Phát biểu một vài nét về Nguyễn Duy

GV nhấn mạnh một số nội dung quan trọng đã ghi trong tiểu dẫn.

GV đọc diễn cảm bài thơ.Hướng dẫn cách đọc.

GV nói nhanh về xuất xứ và đại ý , bố cục bài thơ.

? Hai khổ thơ đầu khắc họa cái tôi ND thời thơ ấu. GV nêu một vài chi tiết và nhận xét về cái tôi tác giả.

+ GV đọc đoạn đầu bài thơ Quê Hương của Giang Nam. So sánh với bài thơ này để học sinh thấy rõ cách nhìn mới mẻ của ND về tuổi thơ

- Hình ảnh người bà , qua hồi ức của tác giả,hiện lên như thế nào ? ( các chi tiết, hình ảnh )

-Tình cảm của nhà thơ như thế nào khi nghĩ về người bà một thời tần tảo, yêu thương nuôi nấng mình ?

( Lưu ý trạng thái cảm xúc nhiều chiều trong tâm hồn nhà thơ )

GV đối chiếu bài này với bài thơ Bếp lửa của Bằng Việt.Từ đó rút ra nét đặc sắc của Nguyễn Duy trong cùng thi đề viết về tình bà cháu.GVgợi mở :

- Để khắc hoạ hình ảnh người bà và gửi gắm tình cảm đối với bà, Nguyễn Duy đã sử dụng hiệu quảhai thủ pháp nghệ thuật :

+ Thủ pháp đối lập.

+ Thủ pháp so sánh, đối chiếu

GV so sánh giọng điệu ở 2 bài thơ.

GV tổng kết

I.Tìm hiểu chung:

1.Tác giả: (SGK)

2. Bài thơ: Đò Lèn (SGK)

II. Hướng dẫn đọc hiểu:

1. Cách nhìn về tuổi thơ củatác giả:

-Thời thơ ấu : câu cá , bắt chim sẻ ở vành tai tượng Phật,ăn trộm nhãn, đi chơi đền,chân đất đi đêm, níu váy bà đòi đi chợ...=> tinh nghịch, hiếu động, hồn nhiên.

- Cách nhìn: thành thực, thẳng thắng, tự nhiên, đậm chất quê, khác với lối thi vị hoá thường gặp => cách nhìn mới mẻ.

2.Tình cảm sâu nặng đối với người bà:

- Hình ảnh người bà: mò cua xúc tép ,gánh chè xanh những đêm lạnh ,bán trứng ga Lèn ngày bom Mỹ dội, năm đói củ dong riềng luộc sượng.. .

=>cơ cực, tần tảo, yêu thương .

- Tình cảm của nhà thơ khi nghĩ về bà ngoại:

+ Thấu hiểu nỗi cơ cực, tần tảo, tình yêu thương của bà .Thể hiện tình yêu thương, sự tôn kính, lòng tri ân sâu sắc đối với bà.

+ Sự ân hận , ngậm ngùi , xót đau muộn màng :

“Khi tôi biết thương bà thì đã muộn

Bà chỉ còn một nấm cỏ thôi"

3. Những đặc sắc trong cách thể hiện của ND trong thi đề viết về tình bà cháu:

- Sử dụng thủ pháp đối lập :

+ Đối lập giữa cái tinh nghịch vô tư của người cháu với cái cơ cực, tần tảo của người bà.

+ Đối lập giữa chiến tranh ác liệt với tình yêu thương của người bà.

+ Đối lập giữa cái vĩnh hằng của vũ trụ với cái ngắn ngủi, hữu hạn của cuộc đời con người.

=> thấu hiểu nỗi khổ cực của bà; thể hiện nỗi ngậm ngùi, sự ân hận muộn màng khi bà không còn nữa.

-Sử dụng phép so sánh đối chiếu :

+ Giữa cái hư và cái thực; giữa bà với Tiên , Phật, thánh thần => tương đồng

+ Giữa thần thánh với bà đặt trong một bối cảnh chiến tranh => tương phản

=>Tôn vinh, ngợi ca tấm lòng nhân từ cao cả của bà.Khẳng định sự bất diệt của hình ảnh người bà.

- Giọng điệu: thành thực, thẳng thắng.Vì thế tạo được dư vị về nỗi ngậm ngùi, đắng xót , ân hận pha lẫn những suy niệm đầy màu sắc triết lí về sự sống con người.

III. Kết luận:

- Bài thơ để lại nhiều dư vị trong tâm hồn, chạm đến cõi sâu kín và thường nhật trong cuộc sống tình cảm của mỗi con người. Dường như ND vừa nói hộ vừa nhắc nhở cho nhiều người về lẻ sống ở đời, đặc biệt là thái độ sống của mỗi người trong hiện tại đối với những gì gần gũi nhất trong cuộc sống của mình.

Hoạt động thầy và trò

Nội dung kiến thức

Học sinh đọc SGK.

- Phần Tiểu dẫn trình bày nội dung gì?Nêu tóm tắt những điều cần lưu ý

Xác định chủ đề của bài thơ?

Nêu những nội dung cơ bản của tác phẩm?

Nhận xét gì về tội ác của giặc?

Niềm vui của dân khi được giải phóng thể hiện qua những chi tiết nào?

Nhận xét chung về nghệ thuật?

Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc bài

Nêu những nét chính về tác giả?

Hoàn cảnh sáng tác bài thơ?

Bố cục?

-Ý nghĩa hình ảnh con tàu và địa danh Tây Bắc?

Niềm vui của tác giả khi gặp lại nhân dân?

- Những thành công về mặt nghệ thuật của bài thơ?

Giáo viên đọc bài thơ

-Lưu ý: Đây là một bài thơ xúc động về tình cảm bà cháu

-Vài nét về tác giả?tác phẩm?

Bố cục của bài?Nội dung cơ bản của từng phần?

Nêu những thành công về mặt nghệ thuật của tác phẩm?

A. Bài "Dọn về làng".

I. Tìm hiểu chung.

1. Tiểu dẫn:

- Nông Quốc Chấn (tên khai sinh là Nông Văn Quỳnh).

- Sinh năm:1923 Quê: Cốc Đán - Ngân Sơn- Bắc Cạn. Là nhà thơ dân tộc Tày.

- Từng giữ nhiều chức vụ quan trọng: Chủ tịch Hội văn học khu Việt Bắc,Thứ trưởng Bộ Văn Hoá thông tin - Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hoá Hà Nội.

* Sự nghiệp: Tiếng ca người Việt Bắc(1959). Suối và biển(1984)…

*Tác phẩm: - Viết về quê hương tác giả trong những năm đầu kháng chiến chống thực dân Pháp đau thương mà anh dũng. Bài thơ được trao giải nhì tại Đạihội liên hoan Thanh niên sinh viên thế giới tại Béc-lin.

II. Đọc hiểu văn bản:

1. Chủ đề: Miêu tả cuộc sống gian khổ của nhân dân Cao Bắc Lạng và tội ác dã man của giặc Pháp Đồng thời thể hiện niềm vui khi quê hương được giải phóng.

2. Nội dung:

a Nỗi thống khổ của nhân dân và tội ác của giặc

- Chạy hết núi lại khe,cay đắng đủ mùi -> Cách diễn đạt cụ thể của người miền núi về nỗi thống khổ của mình.

+ Tội ác của giặc:

-…Giặc Tây lại đến lùng

-Từng cái lán nó đốt đi trơ trụi…

ðKhoét sâu vào mối thù với quân xâm lược. Thể hiện nhận thức tỉnh táo của người dân: biết được âm mưu của kẻ thù, biết nén đau thương để vượt lên nỗi đau khổ của chính mình.

b. Niềm vui của dân khi được giải phóng:

- Hôm nay …………cười vang

…………………………………

Mờ mờ khói bếp bay lên mái nhà lá

-> Niềm vui ấy không của riêng ai (nhân dân, bộ đội, tất cả mọi người… và nhất là nhân vật trữ tình).

3. Nghệ thuật:

- Cách nói sinh động cụ thể- hình ảnh gần gũi…

B. Bài "Tiếng hát con tàu".

I. Tìm hiểu chung:

1. Tiểu dẫn:

- Chế Lan Viên (Tên khai sinh là Phan Ngọc Hoan).

- Quê: Quảng Trị.

- Những tác phẩm chính: Điêu tàn, ánh sáng và phù sa,…

* Thơ Chế Lan Viên giàu chất suy tưởng, triết lý, mang vẻ đẹp trí tuệ và đa dạng phong phú về hình ảnh.

*Tác phẩm: Lấy cảm hứng từ một sự kiện kinh tế - xã hội ở miền Bắc. Đó là cuộc vận động nhân dân miền xuôi xây dựng kinh tế ở Tây Bắc. Bài thơ rút trong tập " ánh sáng và phù sa".

2. Bố cục: Chia làm 3 đoạn:

+ 2 khổ đầu.

+ 9 khổ tiếp.

+ Còn lại.

II. Đọc hiểu văn bản:

1. Hình ảnh con tàu và Tây Bẳc trong 4 câu thơ đầu:-Hình ảnh mang tính biểu tượng -> Khát vọng lên đường, đi xa ->Gợi những miền đất xa xôi mà sâu nặng nghĩa tình …

- Nhan đề: Con tàu là biểu tượng khát vọng lên đường đi xa.Tiếng hát con tàu là tiếng hát của lòng ta.

2. Sự trăn trở và lời mời gọi lên đường.

- Sự đối lập giữa mênh mông> < nhỏ hẹp: thơ > < lòng đóng khép.

3. Niềm vui khi được về với nhân dân.

- Con về với …

4. Khúc hát lên đường.

* Vài nét nghệ thuật:

- Giọng điệu, âm hưởng lôi cuốn

- Hình ảnh thơ giàu ý nghĩa biểu tượng …

C. Bài "Đò Lèn".

I. Tìm hiểu chung:

a. Tác giả:

- Nguyễn Duy: Tên khai sinh là Nguyễn Duy Nhuệ.

- Là nhà thơ của những vẻ đẹp đời thường, những giá trị khiêm nhường mà bền vững.Thơ ND mang hơi hướng ca dao thâm trầm trong triết lý hồn nhiên và hóm hỉnh …

b. Tác phẩm:

- Ra đời 9/1983

- Đò Lèn: Quê ngoại của tác giả.

II. Đọc hiểu:

*Bố cục: 2 đoạn.

1.5 khổ thơ đầu:

Người cháu nhớ lại hình ảnh lam lũ, tần tảo giữa cuộc sống thường nhật của người bà bên cạnh sự vô tư đến mức vô tâm của người cháu.

2. Khổ cuối:

- Sự thức tỉnh của người cháu trước quy luật đơn giản mà nghiệt ngã của cõi đời để càng đau đớn tiếc xót vì thương bà.

3.Vài nét nghệ thuật.

- Lời thơ giản dị chân thành.

- Dùng từ có giá trị tạo hình …