Nghệ thuật đặc sắc văn bản Sông nước Cà Mau 1
Sông nước Cà Mau tuy được trích trong truyện Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi, nhưng văn bản này có thể xem là một bài văn miêu tả khá hoàn chỉnh về cảnh quan sông nước vùng Cà Mau ở cực nam Tổ quốc. Bài văn như một "cuốn phim" lần lượt mở ra trước mắt người đọc những vẻ đẹp riêng và độc đáo của vùng Sông nước Cà Mau. Đó chính là sự phối hợp rất khéo léo, tài tình của tác giả với nghệ thuật vừa tả cảnh, vừa kể chuyện và thuyết minh được đan xen, lồng ghép hợp lý. Tất cả đã tạo nên một bức tranh thiên nhiên kì thú và một bức tranh sinh hoạt đặc sắc của con người không thể nào quên.
Đoạn đầu của văn bản, nhà văn đã sử dụng hiệu quả văn tả cảnh với những hình ảnh khái quát được cảm nhận qua thị giác và thính giác Sông ngòi, kênh rạch càng bủa giăng chi chít như mạng nhện... tiếng rì rào bất tận của những khu rừng xanh bốn mùa, cùng tiếng sóng rì rào từ biển Đông và vịnh Thái lan ngày đêm không ngớt vọng về trong hơi gió muối... Phải chăng đó là ấn tượng về một vùng không gian rộng lớn mênh mông sông ngòi, kênh rạch? Tất cả được bao trùm trong màu xanh - trên trời thì xanh, dưới nước thì xanh, chung quanh mình cũng chỉ toàn một sắc xanh cây lá... những khu rừng xanh bốn mùa. Những màu sắc, âm thanh đã được hòa quyện lại tạo nên được cái ấn tượng chung ban đầu về cảnh quan thiên nhiên vùng Cà Mau. Có thể nói, đoạn văn như những "thước phim" quay chậm, mà người quay đã lùi xa để bao quát được toàn cảnh.
Tiếp dẫn là đoạn văn thuyết minh, giải thích về một số địa danh của thiên nhiên và con người vùng Cà Mau được đan xen vào với đoạn văn đặc tả dòng sông Năm Căn. Kênh rạch vùng Cà Mau được kể qua những cái tên lạ: rạch Mái Giầm, kênh Bọ Mát, kênh Ba Khía... và những lời giải thích vô cùng thú vị: chẳng hạn như gọi rạch Mái Giầm, vì hai bên bờ rạch mọc toàn những cây mái giầm cong xốp nhẹ... hoặc Ba Khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon... Qua cách đặt tên ta thấy thiên nhiên ở đây còn rất tự nhiên, hoang dã, phong phú và con người sống rất gần với thiên nhiên. Họ giản dị, chất phát ngay từ cách đặt tên cho kênh rạch, đất đai Không phải bằng những danh từ mĩ lệ, mà cứ theo đặc điểm riêng biệt của nó mà gọi thành tên. Rồi đến đoạn tả dòng sông Năm Căn, nhà văn đã kết hợp nhiều nghệ thuật đặc sắc như: tập trung nhiều chi tiết để miêu tả sự rộng lớn, hùng vĩ của dòng sông và rừng đước một cách rất ấn tượng: Con sông mênh mông hàng ngàn thước, nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác, cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng... Rừng đước dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận... Cách dùng động từ chính xác và tinh tế để cùng chỉ một hoạt động của con thuyền: Thuyền chúng tôi chèo thoát ra qua kênh Bọ Mắt, đổ ra con sông Cửa Lớn, xuôi về Năm Căn. Các cụm động từ thoát ra, đổ ra, xuôi về đều chỉ hoạt động của con thuyền. Nhưng cái tài của nhà văn đã lựa chọn từ và sắp xếp các từ đó theo một trình tự "tối ưu" gợi ra khung cảnh mà con thuyền vượt qua: "thoát qua" diễn tả trạng thái vượt qua nơi khó khăn, nguy hiểm; đổ ra diễn tả trạng thái từ nơi hẹp (kênh nhỏ) ra nơi rộng (sông lớn); còn xuôi về diễn tả trạng thái con thuyền nhẹ nhàng trôi trên dòng sông nước êm ả. Như vậy chẳng phải là - nghệ thuật đặc sắc đó sao? Còn cái vẻ hoang dã của dòng sông Năm Căn thì được vẽ lại tài tình bằng cái màu xanh rừng đước hai bên sông với những mức độ sắc thái khác nhau: Cây đước mọc dài theo bãi, theo từng lứa trái rụng, ngọn bằng tăm táp, lớp này chồng lên lớp kia ôm lấy dòng sông, đắp từng bậc màu xanh lá mạ, màu xanh rêu, màu xanh chai lọ... loà nhoà ẩn hiện trong sương mù và khói sóng ban mai. Những cung bậc màu xanh ấy đã miêu tả các lớp cây đước từ non đến già, tiếp nối nhau từ bao đời nay vẫn như thế! Quả thật là nhà văn đã quan sát tinh tế mà miêu tả lại càng tài tình trong cách dùng tính từ chỉ màu sắc.
Cảnh sắc chợ Năm Căn như được hiện lên rõ rệt và sinh động trước mắt người đọc. Phải chăng tác giả đã quan sát kỹ lưỡng, vừa bao quát vừa cụ thể, kết hợp giữa kể và tả, giữa liệt kê và chọn lọc chi tiết đặc sắc, cuốn hút chúng ta đến với vẻ đẹp vừa trù phú vừa độc đáo của chợ.
Bằng hàng loạt các chi tiết liệt kê: những đống gỗ cao như núi, những bến vân hà nhộn nhịp dọc dài theo sông, những ngôi nhà bè ban đêm, ánh đèn măng sông chiếu ì ục trên mặt nước như những khu phố nổi... Đoạn văn đã sử dụng đến 12 chữ những đế gây ấn tượng về sự trù phú. Không chỉ trù phú, chợ Năm Căn còn có vẻ đẹp độc đáo: một xóm chợ vùng cận biển có cái bề thế của một trấn "anh chị rừng xanh" đứng kiêu hãnh phô phang sự trù phú của nó trên vùng đất cuối cùng của Tổ quốc. Chợ họp chủ yếu ngay trên sông nước với những nhà bè như những khu phố nổi và những con thuyền bán hàng len lỏi mọi nơi., có thể mua mọi thứ mà không cần bước ra khỏi thuyền. Với sự đa dạng màu sắc, trang phục, tiếng nói của người bán hàng thuộc nhiều dân tộc: người Hoa, Miên, người Chà Châu giang...
Mảnh đất tận cùng phía nam của Tổ quốc hiện lên thật sống động thông qua nghệ thuật miêu tả đầy sáng tạo của nhà văn. Tác giả đã huy động các giác quan và nhiều điểm nhìn để quan sát, miêu tả cùng với sự hiểu biết phong phú về thiên nhiên và cuộc sống ở vùng đất ấy, giúp cho người đọc vừa hình dung được cụ thể, vừa có thêm những hiểu biết để yêu mảnh đất Cà Mau thân yêu!
Nghệ thuật đặc sắc văn bản Sông nước Cà Mau 2
Sông nước Cà Mau là đoạn trích từ chương XVIII trong văn bản "Đất rừng Phương Nam" của tác giả Đoàn Giỏi. Mặc dù được trích từ tác phẩm truyện nhưng đoạn trích được xem như một bài văn miêu tả hoàn chỉnh.
Trong đoạn trích, nhà văn đã sử dụng hiệu quả văn tả cảnh với những hình ảnh khái quát được cảm nhận qua thị giác và thính giác tạo nên ấn tượng chung về một vùng không gian rộng lớn mênh mông, ở đó màu sắc và âm thanh hòa quyện vào nhau tạo nên ấn tượng chung ban đầu về cảnh quan thiên nhiên ở nơi đây.
Tác giả đã chọn vị trí quan sát khá thích hợp để có một trình tự miêu tả tự nhiên, hợp lý dễ so sánh, liên tưởng và bộc lộ cảm xúc. Với một cậu bé như An, hiển nhiên phải choáng ngợp trước màu xanh tràn ngập không gian và lẫn trong màu xanh ấy là tiếng rì rào miên man bất tận của gió biển đậm đà vị muối.
Để lột tả được cái độc đáo của cảnh vật ở đây, nhà văn đã sử dụng linh hoạt phương thức thuyết minh, giải thích về một số địa danh ở miền đất địa đầu tổ quốc này. Không phải bằng những danh từ hoa mỹ mà cứ thô ráp, tự nhiên giản dị theo đặc điểm riêng của nó. Những cái tên đã cho người đọc những hiểu biết thật mới lạ đầy hứng thú. Qua cách đặt tên chất phác, qua lối dân gian tác giả cho thấy thiên nhiên ở đây còn rất tự nhiên hoang dã và con người sống rất gần với thiên nhiên.
Đặc biệt nhà văn đã tập trung nhiều chi tiết gợi tả để đặc tả sự rộng lớn mênh mông, hùng vĩ mà hoang dã của dòng sông Năm Căn: "dòng sông Năm Căn, nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác", cá nước bơi hàng đàn "như người bơi ếch", rồi rừng đước với "cây đước ngọn bằng tăm tắp... đắp từng bậc màu xanh". Hình ảnh con sông mở ra ở cả ba tầng, ở sự rộng lớn hùng vĩ, ở sự trù phú rồi thậm chí cả màu xanh rừng đước với cung bậc khác nhau. Tài quan sát và sử dụng ngôn ngữ kết hợp biện pháp so sánh chính xác. Tác giả đã lựa chọn tính từ gợi hình, gợi sắc rất ấn tượng để gợi lên vẻ hùng vĩ, nên thơ mà độc đáo của dòng sông Năm Căn.
Ngay cả hoạt động của con thuyền là văn diễn tả chính xác "thuyền chúng tôi chèo thoát qua kênh Bọ Mắt, đổ ra sông Cửa Lớn, xuôi về Năm Căn". Trạng thái của con thuyền ở mỗi cảnh được diễn tả bằng những từ ngữ chính xác, tinh tế. "Thoát qua" - diễn tả con thuyền khi vượt qua một nơi khó khăn nguy hiểm; "đổ ra" diễn tả con thuyền từ kênh nhỏ ra dòng sông lớn; "xuôi" diễn tả con thuyền nhẹ theo dòng nước ở nơi dòng sông êm ả. Ba động từ này vừa diễn tả được các trạng thái hoạt động mạnh mẽ khác nhau của con thuyền khi đi qua những vùng không gian sông nước khác nhau, vừa thể hiện được đặc trưng của sông nước Cà Mau.
Như một nốt nhấn của bức tranh sông nước Cà Mau, hình ảnh chợ Năm Căn như đóa hoa nhiều hương sắc. Đoạn văn miêu tả chợ Năm Căn thêm một lần nữa cho thấy sự tinh nhạy của nhà văn trong việc miêu tả cuộc sống Phương Nam. Đó là một bức tranh trù phú, tấp nập, đông vui được thể hiện qua thủ pháp liệt kê rất hiệu quả.
Điệp từ "những" được sử dụng mười hai lần góp phần gợi lên sự nhộn nhịp của cuộc sống nơi miền đất Cà Mau. Chợ Năm Căn độc đáo, trù phú, mang vẻ bề thế của một trấn "anh chị rừng xanh" kiêu hãnh có hơi thở riêng của một kiểu chợ vùng sông nước vùng Nam Bộ. Chợ họp trên sông, trong đêm, ở đó có sự hòa trộn nhiều màu sắc văn hóa: sản vật, hàng hóa, trang phục, tiếng nói, các món ăn... thậm chí cả hương vị!
Văn bản "Sông nước Cà Mau" trong sách giáo khoa ngữ văn 6 tập II cho chúng ta thấy sự hiểu biết tường tận sự cảm nhận tinh tế và tài quan sát, sử dụng ngôn ngữ của tác giả. Có lẽ nhờ có tình yêu thiên nhiên, yêu đất nước, yêu quê hương tha thiết mà nhà văn đã làm hiện lên trên trang sách một vùng đất mũi Cà Mau vừa chi tiết vừa cụ thể vừa tổng quát rộng lớn ấn tượng đến như vậy!
