Câu 1 (trang 74 SGK Ngữ Văn 11 tập 1)
a. Từ lá trong câu thơ Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo dùng theo nghĩa gốc, chỉ một bộ phận của cây, thường ở trên ngọn hay cành cây, thường có màu xanh, có hình dáng mỏng, có bề mặt.
b. Các nghĩa chuyển của từ lá:
- Lá gan, lá phổi, lá lách: dùng để chỉ bộ phận cơ thể người.
- Lá thư, là đơn, lá thiếp, lá phiếu, lá bài: dùng với các từ chỉ vật bằng giấy.
- Lá cờ, lá buồm: dùng với các từ chỉ vật bằng vải.
- Lá cót, lá chiếu, lá thuyền: dùng với các từ chỉ vật bằng tre, nứa, cỏ…
- Lá tôn, lá đồng, lá vàng: dùng với các từ chỉ kim loại.
=> Cơ sở và phương thức chuyển nghĩa của từ lá: các vật được dùng kèm từ lá đều có điểm chung là có hình dáng mỏng nhẹ, dẹt như lá cây.
Câu 2 (trang 74 SGK Ngữ Văn 11 tập 1)
Có nhiều từ có nghĩa gốc chỉ một bộ phận trên cơ thể người nhưng có thể chuyển nghĩa chỉ cả con người. VD: tay, chân, đầu, miệng, tim, mặt, lưỡi…
- Anh ta không muốn đối đầu với chân hậu vệ trong đội bóng. (chỉ cầu thủ)
- Nhà đông miệng ăn, bao nhiêu vất vả đều dồn cả lên đôi vai bà Tú. (đông người)
- Cô ấy là gương mặt nổi bật trong làng nhạc trẻ Việt Nam. (chỉ ca sĩ)
Câu 3 (trang 74 SGK Ngữ Văn 11 tập 1)
Các từ chỉ vị giác là mặn, ngọt, chua, cay, đắng, chát, bùi,… Một số ví dụ trong đó các từ này được chuyển nghĩa để chỉ:
- Đặc điểm của âm thanh, lời nói: Nói ngọt lọt đến xương, một câu nói chua chát,…
- Mức độ tình cảm, cảm xúc: Tình yêu ngọt ngào đã khiến chị rung động; Anh ta lại bịa ra một câu chuyện bùi tai để lừa gạt tất cả mọi người;…
Câu 4 (trang 74 SGK Ngữ Văn 11 tập 1)
Tìm từ đồng nghĩa với từ cậy, chịu trong hai câu thơ của Nguyễn Du:
- Đồng nghĩa với cậy: nhờ.
- Đồng nghĩa với chịu: nhận.
- Tác giả không dùng các từ đồng nghĩa bởi nó không mang sắc thái biểu đạt cao, không thể hiện được sự tha thiết, khẩn khoản trong lời nói của Kiều.
Câu 5 (trang 74 SGK Ngữ Văn 11 tập 1)
a. Chọn từ canh cánh vì khắc họa được tâm trạng day dứt triền miên của Bác Hồ.
b. Chọn từ liên can vì phù hợp về ngữ nghĩa và ngữ pháp.
c. Chọn từ bạn vì phù hợp về sắc thái trong khi các từ còn lại hoặc quá gần gũi thân mật, hoặc quá cụ thể không phù hợp với đối tượng là các quốc gia.
