I. Sơ đồ - Phân tích chi tiết Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga
II. Phân tích chi tiết đoạn trích Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga
1. Kết cấu chính
- Truyện Lục Vân Tiên cũng như các truyện truyền thống trong văn học Việt Nam thường có kiểu kết cấu ước lệ, gần như đã thành khuôn mẫu. Người tốt thường gặp nhiều gian truân, trắc trở trên đường đời, bị kẻ xấu hãm hại, lừa lọc nhưng họ vẫn được phù trợ, cưu mang (khi thì nhờ con người, khi thì nhờ các thế lực thần linh), đến cuối cùng đều nạn khỏi tai qua, được đền trả xứng đáng, kẻ xấu phải bị trừng trị.
- Đối với văn chương nhằm tuyên truyền đạo đức, kiểu kết cấu đó vừa phản ánh chân thực cuộc đời vốn đầy rẫy những sự bất công, vô lí, vừa nói lên khát vòn ngàn đời của nhân dân ta: ở hiền thì gặp lành, cái thiện bao giờ cũng thắng cái ác, chính nghĩa thắng gian tà.
2. Nhân vật Lục Vân Tiên
- Hình ảnh Lục Vân Tiên được khắc họa qua một môtip quen thuộc ở truyện Nôm truyền thống: một chàng trai tài giỏi, cứu một cô gái thoát khỏi tình huống hiểm nghèo, rồi từ ân tình đến tình yêu...Mô típ kết cấu đó thường biểu hiện niềm mong ước của tác giả và cũng là của nhân dân.
- Lục Vân Tiên là một nhân vật lí tưởng của tác phẩm (thể hiện lí tưởng thẩm mĩ của tác giả về con người cuộc sống đương thời...). Đây là một chàng trai vừa rời trường học, lòng đầy ham hở, muốn lập công danh, cũng mong thi thố tài năng cứu người, giúp đời. Gặp tình huống "bất bằng" này là thử thách đầu tiên, cũng là cơ hội hành động cho chàng.
- Hành động đánh cướp trước hết bộc lộ tính cách anh hùng, tài năng và tấm lòng vị nghĩa của Vân Tiên. Chàng chỉ có một mình, hai tay không tong khi bọn cướp đông người, gươm giáo đầy đủ. Vậy mà Vân Tiên vẫn bẻ cây làm gậy xông vào đánh cướp.Hành động của Vân Tiên chứng tỏ cái đức của con người "vị nghĩa vong thân" (vì việc nghĩa quên thân mình), cái tài của bậc anh hùng và sức mạnh bênh vực kẻ yếu, chiến thắng những thế lực bạo tàn.
- Thái độ cư xử với Kiều Nguyệt Nga sau khi đánh cướp lại bộc lộ tư cách con người chính trực, hào hiệp, trọng nghĩa khinh tài, cũng rất từ tâm, nhân hậu. Chàng không muốn nhận cái lạy tạ ơn của hai cô gái, từ chối lời mời về thăm nhà của Nguyệt Nga để cha nàng đền đáp, chàng cũng từ chối nhận trâm vàng của nàng, chỉ cùng nhau xướng họa một bài thơ thanh thản ra đi, không hề vấn vương. Dường như Vân Tiên làm việc nghĩa là một bổn phận, một lẽ tự nhiên. Đó là cách cư xử mang tinh thần nghĩa hiệp của các bậc anh hùng hảo hán.
=> Với những nét tính cách đó, hình ảnh Lục Vân Tiên là một hình ảnh đẹp, hình ảnh lí tưởng mà Nguyễn Đình Chiểu gửi gắm niềm tin và ước vọng của mình.
3. Nhân vật Kiều Nguyệt Nga
Ở đoạn thơ này, hình ảnh Kiều Nguyệt Nga chỉ được biểu hiện qua những lời lẽ mà nàng giãi bày với Lục Vân Tiên.
- Trước hết, đó là lời lẽ của một cô gái khuê các, thùy mị, nết na, có học thức: Cách xưng hô "quân tử", "tiện thiếp" khiêm nhường; cách nói năng văn vẻ, dịu dàng, mực thước, cách trình bày vấn đề rõ ràng, khúc chiết, vừa đáp ứng đầy đủ những điều hỏi thăm ân cần của Lục Vân Tiên, vừa thể hiện chân thành niềm cảm kích, xúc động của mình.
- Nguyệt Nga là người chịu ơn, lại là một cái ơn trọng, không chỉ là ơn cứu mạng, mà còn cứu cả cuộc đời trong trắng của nàng: "Lâm nguy chẳng gặp giải nguy - Tiết trăm năm cũng bỏ đi một hồi".
- Nàng áy náy, băn khoăn tìm cách trả ơn chàng, dù hiểu rằng có đền đáp đến mấy cũng là chưa đủ: "Lấy chi cho phỉ tấm lòng người". Bởi thế, cuối cùng nàng đã tự nguyện gắn bó cuộc đời với chàng trai khảng khái, hào hiệp đó, và đã dám liều mình để giữ trọn ân tình, thủy chung với chàng.
=> Nét đẹp tâm hồn đó đã làm cho hình ảnh Kiều Nguyệt Nga chinh phục được cảm mến của nhân dân, những con người bao giờ cũng rất xem trọng ơn nghĩa.
