I. Khái niệm làm một bài thơ lục bát
Lục bát là thể thơ có từ lâu đời của dân tộc Việt Nam. Một cặp câu lục bát gồm một dòng 6 tiếng (dòng lục) và một dòng 8 tiếng (dòng bát).
II. Yêu cầu làm một bài thơ lục bát
- Về nội dung:
Thể hiện được cách nhìn, cách cảm nhận mới lạ, sâu sắc, thú vị,... về cuộc sống.
- Về nghệ thuật:
+ Ngôn ngữ: hàm súc, gợi hình, gợi cảm.
+ Sử dụng các biện pháp tu từ như nhân hóa, so sánh, điệp từ, điệp ngữ,... để tạo những liên tưởng độc đáo, thú vị.
+ Sử dụng vần, nhịp một cách hợp lí để làm tăng giá trị biểu đạt của ngôn từ.
Lục bát là thể thơ yêu cầu người viết tuân thủ quy định về số từ, vần, nhịp, thanh điệu,... khá chặt chẽ.
III. Đặc điểm làm một bài thơ lục bát
- Về cách gieo vần: tiếng thứ sáu của dòng lục vần với tiếng thứ sáu của dòng hát kể nó, tiếng thứ tảm dòng bát vẩn với tiếng thứ sáu của dòng lục tiếp theo,
- Về ngắt nhịp: thơ lục bát thưởng được ngắt nhịp chăn, ví dụ như 2/2/2, 2/4/2, 44,...
- Về thanh điệu: sự phối hợp thanh điệu giữa các tiếng trong một cặp câu lục bát được thể hiện như sau:
- Các tiếng ở vị trí 1, 3, 5, 7 có thể được phối thanh tự do. Riêng các tiếng ở vị trí 2, 4, 6, 8 phải tuân thủ chặt chẽ theo quy định sau tiếng thứ hai là thanh bằng tiếng thứ tư là thanh trắc, riêng trong dòng bát, nếu tiếng thứ sáu là thanh bằng ngang thi tiếng thứ tám phải là thanh bằng (huyền) và ngược lại. Ví dụ:
Ngoài tiền với chiếc lá đa
Tiếng rơi rất mỏng nhau là rơi nghiêng
(Trần Đăng Khoa)
- Lục bát biển thể là thể thơ lục bắt được biến đổi về số tiếng, cách gieo vần, cách ngắt nhịp, cách phối hợp bằng trắc trong các dòng thơ.
- Hình ảnh là một yếu tố quan trọng của thơ, giúp người đọc “nhản” thấy, tưởng tượng ra điều mà nhà thơ miêu tã, cảm nhận qua các giác quan như thính giác, khứu giác, vị giác, thị giác, xúc giác.
- Tính biểu cảm của văn bản văn học là khả năng văn bản gợi cho người đọc những cảm xúc như vui, buồn, yêu, ghét,...
IV. Hướng dẫn quy trình làm một bài thơ lục bát
Bước 1: Xác định đề tài.
Đề tài có thể là cảm xúc, suy tư về những cái ta nhìn thấy, cảm nhận, tưởng tượng. Ví dụ:
- Một giọt sương đọng trên cánh hoa có thể gợi cho ta cảm xúc về cái đẹp mong manh.
- Những cánh diều chao liệng có thể gợi cho ta những suy ngẫm về ước mơ.
- Ngày phải tạm biệt mái trường và những người bạn thân quen, chuyển đến một môi trường mới có thể gợi ta nhớ lại những kỉ niệm, gợi lên nỗi buồn.
- ...
Bước 2: Tìm ý tưởng cho bài thơ.
- Nhớ lại những sự việc, con người, cảnh sắc thiên nhiên đã để lại cho em cảm xúc sâu sắc.
- Suy nghĩ về cảm xúc mà em muốn chia sẻ, muốn viết ra.
- Liệt kê bất cứ từ ngữ, hình ảnh, ý tưởng nào này sinh trong đầu về điều em định viết.
Bước 3: Làm thơ lục bát.
- Từ những hình ảnh, ý tưởng trên, em hãy thể hiện chúng lần lượt thành từng dòng thơ.
- Lần lượt điền các tiếng của từng dòng thơ vào các ô theo bảng dưới đây để kiểm tra thanh điệu và cách hiệp vần.
- Nếu câu thơ của em chưa dùng luật thơ lục bát, hãy chọn lựa những từ ngữ, hình ảnh khác để thay thế hoặc thêm bớt bằng từ đồng nghĩa, những hình ảnh mới sao cho:
+ Đảm bảo quy định về cách gieo vần, phối hợp thanh điệu, ngắt nhịp.
+ Đảm bảo diễn tả tốt nhất ý tưởng và cảm xúc của em.
- Dùng những biện pháp tu từ như nhân hóa, so sánh, điệp từ,... để tăng hiệu quả thể hiện của bài thơ.
- Đọc diễn cảm câu thơ, lắng nghe xem giọng điệu có phù hợp với cảm xúc mà em muốn thể hiện hay không.
- Sử dụng lại quy trình trên để viết các câu tiếp theo.
Bước 4: Chỉnh sửa và chia sẻ.
- Đọc diễn cảm bài thơ bằng giọng điệu phù hợp. Sau đó, dùng bảng sau để điều chỉnh hình thức và nội dung bài thơ:
- Sau đó, tiếp tục điều chỉnh bài thơ.
- Chia sẻ bài thơ với người thân trong gia đình, bạn bè hoặc bất cứ ai mà em muốn hoặc em có thể đọc diễn cảm bài thơ của mình trong giờ Nói và nghe.
V. Ví dụ làm một bài thơ lục bát
Bàn tay đưa nôi
À ơi tay mẹ đưa nôi
B T B
À ơi tay mẹ đưa nôi em nằm.
B T B B
Đưa nôi lên bảy lên năm,
B T B
Đưa nôi đưa mãi trăm năm cuộc đời.
B T B B
