Câu 1 (trang 124 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):
Hoàn cảnh và tâm trạng của An-đrây Sô-cô-lốp sau khi chiến tranh kết thúc và trước khi gặp bé Va-ni-a.
- Hoàn cảnh:
+ Chịu trăm ngàn cay đắng: “Tôi đã chôn chân trên đất người... cuối cùng của tôi”.
+ Không vợ con, không nhà cửa, không hi vọng, không trở về quê hương.
+ Trở thành người lang thang, ăn nhờ ở đậu, chìm trong men rượu để trốn tránh quá khứ.
⇒ Chiến tranh tước đoạt tất cả những gì quý giá nhất: quê hương, gia đình, tình yêu thương, niềm hi vọng.
- Tâm trạng:
+ Vỡ tung, mất hồn, rơi vào nỗi đau cùng cực, âm thầm chịu đựng, cô đơn.
+ Anh tìm đến rượu để dịu bớt nỗi đau.
+ Những giọt nước mắt: nỗi đau không thể diễn tả bằng lời.
⇒ Anh đã rơi vào cuộc sống bế tắc vô nghĩa
⇒ Bi kịch của con người trong chiến tranh.
Câu 2 (trang 124 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):
- Việc An-đrây nhận Va-ni-a làm con nuôi đã làm thay đổi cả cuộc đời hai cha con:
+ Bé Va-ni-a có được người chở che, mái ấm gia đình
+ An đrây tìm lại được ý nghĩa cuộc sống, tìm được tình yêu thương để xóa mờ nỗi đau chiến tranh.
- Tâm hồn thơ ngây của bé Va-ni-a:
+ Mặt mũi lấm lem, quần áo bẩn thỉu nhưng đôi mắt rất sáng.
+ Khi được Sô-cô-lốp gọi, leo lên xe hỏi, chờ trả lời.
+ Ngồi trên xe: lặng thinh, tư lự, chốc chố nhìn Sô-cô-lốp …
+ Trả lời những câu hỏi một cách hồn nhiên.
+ Nồng nhiệt thể hiện tình cảm, sự ước ao, hi vọng khi được nhận làm con.
⇒ Sung sướng, ngạc nhiên và hạnh phúc.
- Lòng nhân hậu của Sô-cô-lốp:
+ Khi gặp Va-ni-a: thấy quý và nhớ.
+ Trước hoàn cảnh đáng thương và tâm hồn ngây thơ của Va-ni-a ⇒ nhận làm con ⇒ quyết định đột nhiên, xuất phát từ đáy lòng.
+ Khi nghe thấy tiếng thở dài của bé: dùng những hình ảnh nhỏ bé, đáng thương để so sánh với Va-ni-a tội nghiệp.
+ Chăm sóc Va-ni-a như con đẻ.
+ Âm thầm chịu đựng những đau khổ vì sợ Va-ni-a đau khổ.
⇒ Giàu tình yêu thương, nhân hậu, giàu trách nhiệm.
- Điểm nhìn nhân vật trùng với điểm nhìn tác giả:
⇒ Điểm nhìn chan chứa tình yêu thương, hướng tới cuộc sống bình yên, tâm hồn trong sáng của trẻ thơ, đầy giá trị nhân đạo.
Câu 3 (trang 124 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):
* Cuộc đời cô đơn, đau khổ với những khó khăn chồng chất của An-đrây Sô-cô-lôp đã được miêu tả hết sức sinh động, chân thực:
- Những khó khăn trong việc chăm sóc bé Va-ni-a.
- Rủi ro trong công việc: xe của anh quét nhẹ phải con bò nên anh bị tước bằng, bị mất việc, phải đi phiêu bạt để kiếm sống.
- Thể chất anh cũng yếu dần đi “trái tim tôi đã suy kiệt, đã chai sạn vì đau khổ”.
- Nỗi ám ảnh anh không dứt: hầu như đêm nào thức giấc gối “cũng ướt đẫm nước mắt”.
⇒ Anh đã và đang phải ghánh chịu những nỗi đau không gì bù đắp nổi, thời gian cũng không xoa dịu được vết thương trong lòng.
* Sức mạnh vượt qua khó khăn:
- Nhờ vào tấm lòng nhân hậu, lòng yêu thương trẻ.
- Bản lĩnh kiên cường và lòng dũng cảm.
⇒ Tiêu biểu cho số phận và vẻ đẹp tâm hồn nước Nga.
Câu 4 (trang 124 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):
* Thái độ của người kể chuyện: sự tin tưởng vào một thế hệ tương lai qua hình ảnh chú bé Va-ni-a: “Nghĩ rằng người Nga đó,…đương đầu với mọi thử thách...”.
* Ý nghĩa lời trữ tình ngoại đề ở cuối tác phẩm: là lời giã bài cảm xúc của nhà văn với bạn đọc: “Hai con người côi cút, hai hạt cát đã bị sức mạnh phũ phàng của bão tố chiến tranh thổi bạt tới những miền xa lạ... nếu như Tổ quốc kêu gọi”.
⇒ Thể hiện ý nghĩa tư tưởng của tác phẩm:
+ Tác giả bày tỏ khâm phục và tin tưởng ở tính cách Nga kiên cường.
+ Nhắc nhở và kêu gọi sự quan tâm của xã hội đối với nhân cách con người và góp tiếng nói lên án chiến tranh phi nghĩa.
+ Nhắc nhở, kêu gọi sự quan tâm, trách nhiệm của toàn xã hội đối với mỗi số phận cá nhân bất hạnh.
Câu 5 (trang 124 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):
Qua đoạn trích, Sô-lô-khốp thể hiện về số phận con người:
- Với Sô-lô-khốp, trong cuộc sống, con người có thể gặp rất nhiều bất hạnh, nỗi đau, sự mất mát.
- Số phận con người tập trung khám phá nỗi bất hạnh của con người sau chiến tranh.
- Nhưng nhà văn vẫn giữ niềm tin vào số phận con người, ở tính cách Nga kiên cường cũng như lòng tin yêu ở cuộc sống.
