Câu 1 (trang 48 SGK Ngữ văn 12, tập 2)
Cảm nhận về ý nghĩa của truyện ngắn qua:
Nhan đề “Rừng xà nu”:
Nghĩa đen: loài cây có nhiều ở Tây Nguyên → tạo phông nền hùng tráng, đậm chất Tây Nguyên cho câu chuyện bi tráng trong tác phẩm.
Nghĩa bóng: biểu tượng kì vĩ, mang đậm chất sử thi về thiên nhiên và con người Tây Nguyên quật khởi trong kháng chiến chống Mĩ.
Đoạn văn miêu tả cánh rừng xà nu dưới tầm đại bác:
Sự đau thương, mất mát (không cây nào không bị thương, cây bị chặt đứt ngang thân mình, nhựa ứa ra…từng cục máu lớn, vết thương cứ loét mãi ra) và những phẩm chất tốt đẹp (sinh sôi khỏe, ham ánh sáng, thơm mỡ màng, ưỡn tấm ngực che chở cho làng) của xà nu → Đó là ẩn dụ cho số phận đau thương và phẩm chất anh hùng của dân làng Xô Man nói riêng và nhân dân Tây Nguyên nói chung.
Hình ảnh những cánh rừng xà nu trải ra tít tắp tận chân trời trở đi trở lại:
Ngợi ca sức sống mãnh liệt, không gì có thể hủy diệt của cây xà nu Tây Nguyên → Tin tưởng, khẳng định sự trường tồn của nhân dân, của đất nước.
Câu 2 (trang 48 SGK Ngữ văn 12, tập 2)
Tác giả coi “Rừng xà nu” là truyện của một đời được kể trong một đêm:
Người anh hùng mà cụ Mết kể là Tnú, nhân vật chính của tác phẩm.
Tnú có những phẩm chất đáng quý sau:
Ngay thẳng, trung thực: đời nó khổ nhưng bụng nó sạch như nước suối làng ta.
Gan góc, kiên cường, dũng cảm, mưu trí: khi làm liên lạc tìm đường khó đi để tránh giặc, khi bị bắt nuốt thư xuống bụng…
Yêu vợ con tha thiết: xông ra giữa kẻ thù để bảo vệ mẹ con Mai.
Yêu quý và gắn bó sâu nặng với làng Xô Man, với quê hương Tây Nguyên.
Sớm giác ngộ và tuyệt đối trung thành với cách mạng, vượt lên nỗi mất mát cá nhân để cầm súng chiến đấu vì tự do của buôn làng, của đất nước.
Điểm mới của nhân vật Tnú so với A Phủ:
Tnú giác ngộ cách mạng từ nhỏ, con đường tranh đấu của Tnú là con đường tự giác và có ý thức rõ ràng trong khi con đường của A Phủ là con đường tự phát.
Trong Tnú chứa đựng chân lí đấu tranh của thời đại: dùng bạo lực cách mạng để chống lại bạo lực phản cách mạng.
Cụ Mết nhắc đến 4 lần việc Tnú không cứu được vợ con rồi mới đưa ra câu nói “Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo” vì muốn nhấn mạnh với con cháu bài học xương máu đau thương: khi chỉ có hai bàn tay trắng, đơn độc xông ra giữa kẻ thù thì không thể cứu được người thân, ngược lại còn bị bắt → chỉ có một lựa chọn duy nhất: cùng nhau cầm vũ khí chống lại kẻ thù.
Câu chuyện của Tnú và dân làng Xô Man phản ánh chân lí thời đại: phải dùng bạo lực cách mạng chống lại bạo lực phản cách mạng. Cụ Mết muốn chân lí đó phải được truyền cho con cháu bởi chân lí ấy đã được đúc kết từ biết bao xương máu, mất mát của dân làng và vì đó là con đường duy nhất để bảo vệ buôn làng, quê hương.
Các hình tượng cụ Mết, Mai, Dít, bé Heng: thể hiện sự tiếp nối truyền thống anh hùng cách mạng của dân làng Xô Man nói riêng và nhân dân Tây Nguyên nói chung trong cuộc kháng chiến trường kì. Trong đó, cụ Mết là thế hệ đi trước, Mai và Dít thuộc thế hệ hiện tại và bé Heng là sự kế tục cha anh trong tương lai.
Câu 3 (trang 48 SGK Ngữ văn 12, tập 2)
Hình ảnh cánh rừng xà nu và nhân vật Tnú có sự gắn bó khăng khít:
Xà nu gắn bó với Tnú từ thời thơ ấu (khói xà nu hun tấm bảng đen để học chữ), ở bên Tnú trong những biến cố đau đớn, những bài học xương máu (nhựa xà nu cháy trên mười đầu ngón tay Tnú, chứng kiến Tnú không cứu được vợ con), xà nu cùng dân làng chào đón Tnú trở về sau mấy năm đi lực lượng (đuốc xà nu soi sáng đêm anh đoàn tụ với buôn làng ở nhà cụ Mết).
Xà nu và Tnú luôn được miêu tả ứng chiếu làm nổi bật lẫn nhau, Tnú như một cây xà nu đã trưởng thành mạnh mẽ và đầy sức sống. Phẩm chất kiên cường, sức sống bất diệt của xà nu cũng là phẩm chất bất khuất, anh hùng của Tnú.
Xà nu là biểu tượng cho làng Xô Man, người Xô Man, cho quê hương Tây Nguyên. Rừng xà nu là bức phông nền kì vĩ làm nổi bật hình tượng Tnú.
Câu 4 (trang 48 SGK Ngữ văn 12, tập 2)
Vẻ đẹp nghệ thuật của tác phẩm:
Cách trần thuật đậm chất sử thi, lời kể của cụ Mết thấm đẫm màu sắc của hình thức kể “khan”. Chuyện của Tnú và làng Xô Man là thời hiện đại nhưng được sử thi hóa qua giọng điệu và ngôn ngữ trang trọng, qua khoảng cách sử thi mờ ảo.
Nghệ thuật khắc họa tính cách nhân vật đặc sắc, mỗi nhân vật để lại ấn tượng sâu đậm bằng những chi tiết nổi bật. VD: với Tnú là hình tượng đôi bàn tay.
Màu sắc Tây Nguyên đậm đặc từ ngôn ngữ, đặc điểm sinh hoạt, không gian sinh tồn, các chi tiết…
