Dàn ý
1. Mở bài:
- Hồi trống Cổ Thành là tên do người biên soạn đặt cho đoạn trích giữa hồi thứ 28 bộ tiểu thuyết Tam Quốc diễn nghĩa của tác giả La Quán Trung.
- Trong truyện có rất nhiều nhân vật, nhưng nổi bật và gây ấn tượng sâu đậm nhất vẫn là Tào Tháo, Quan Công và Trương Phi.
- Nội dung đoạn trích kể về cuộc “đụng độ” đặc biệt do hiểu lầm giữa Quan Công và Trương Phi ở Cổ Thành. Qua đó phản ánh tính cách nóng nảy nhưng tuyệt vời trung nghĩa của Trương Phi và ý nghĩa sâu xa của Hồi trống Cổ Thành.
2. Thân bài:
* Tóm tắt nội dung:
- Nghe tin Lưu Bị đang ở nhờ trên đất của Viên Thiệu, Quan Công vội bỏ trốn khỏi dinh của Tào Tháo, đưa hai phu nhân của Lưu Bị đi tìm. Lúc qua Cổ Thành thì gặp Trương Phi đang ở đó. Vì hiểu lầm, nghi ngờ Quan Công đầu hàng Tào Tháo nên Trương Phi nóng nảy sỉ mắng và dọa đánh. Tình cờ, tướng Tào là Sái Dương dẫn quân đi qua; Trương Phi hiểu lầm là Quan Công dẫn Sái Dương đến bắt mình nên càng tức giận. Thanh minh thế nào Trương Phi cũng không tin, Quan Công đành chấp nhận điều kiện ngặt nghèo mà Trương Phi đưa ra là sau ba hồi trống, ông phải chiếm được đầu Sái Dương. Nhưng chỉ sau một hồi trống thì đầu Sái Dương đã lăn xuống đất. Trương Phi tạm nguôi giận, nhưng chỉ sau khi nghe tên lính của Sái Dương bị bắt kể lại đầu đuôi mọi chuyện thì mới tin, rỏ nước mắt khóc, thụp lạy Vân Trường.
* Các nhân vật trong đoạn trích:
+ Trương Phi: Là người có cá tính mạnh mẽ, nóng nảy, thẳng như là tên bắn, trong như tấm gương soi. Trương Phi không chấp nhận sự quanh co, lắt léo, phức tạp. Đối với ông, đen trắng phải rõ ràng, ông chỉ nói chuyện với kẻ thù bằng gươm giáo.
- Khi nghe tin Quan Công đến Cổ Thành, Trương Phi giận dữ mắt trợn tròn xoe, râu hùm vểnh ngược hò hét như sấm, múa xà mâu chạy lại đâm Quan Công vì tưởng Quan Công phản bội, đầu hàng Tào Tháo.
- Quan Công hết sức ngạc nhiên, bèn nhắc lại chuyện anh em kết nghĩa ở vườn đào. Điều đó càng làm cho Trương Phi thêm tức giận, mắng nhiếc không tiếc lời: Mày đã bội nghĩa, còn mặt nào đến gặp tao nữa? Nếu ai bội nghĩa quên ơn thì trời cũng giết
- Hai chị dâu (vợ Lưu Bị) và Tôn Càn thanh minh giúp Quan Công nhưng Trương Phi nhất quyết không tin, vẫn tức giận. Chi tiết Trương Phi bắt Quan Công phải chém rơi đầu Sái Dương sau ba hồi trống do chính tay mình đánh thể hiện rất rõ thái độ quyết liệt của ông đối với sự phản bội.
- Nóng nảy, thô lỗ nhưng tinh tế và biết điều là những mặt tưởng chừng như trái ngược trong tính cách Trương Phi. Tuy nhiên, tất cả đều là biểu hiện của sự tín nghĩa đáng trân trọng ở nhân vật này. Với Trương Phi, trong tình huống ở Cổ Thành thì việc hạ thủ Quan Công dễ dàng, đơn giản hơn việc khảo nghiệm lòng trung thành của Quan Công rất nhiều. Cái khéo léo của tác giả là đã tạo ra những tinh huống thử thách để cho những nét trái ngược trong tính cách Trương Phi đều bộc lộ rõ.
+ Quan Công: Tương phản với một Trương Phi nóng nảy, giận dữ là một Quan Công từ tốn và độ lượng. Tính cách Quan Công được tác giả miêu tả qua các chi tiết tiêu biểu như: hốt hoảng trước cách xử sự nóng giận của người em kết nghĩa, nhún mình thanh minh phải trái, cầu cứu hai chị dâu thanh minh hộ, chấp nhận điều kiện nghiệt ngã mà Trương Phi đưa ra để chứng minh lòng trung nghĩa của mình.
- Nỗi oan của Quan Công là nỗi oan đặc biệt, ông làm việc nghĩa vì chủ tướng nhưng công việc ấy lại trái với khí phách của kẻ anh hùng; phải tự minh oan bằng tài nghệ và lòng dũng cảm phi thường của mình...
- Để tới được Cổ Thành, Quan Công đã phải trải qua bao thử thách gay go, nguy hiểm (qua năm ải chém sáu tướng Tào). Nhưng tới Cổ Thành, ông không ngờ lại phải đương đầu với chính Trương Phi - người em kết nghĩa của mình. Mọi lời lẽ thanh minh đều không được Trương Phi chấp nhận. Chỉ có hành động chém rơi đầu Sái Dương trong nháy mắt mới làm sáng tỏ được lòng trung nghĩa hiếm có của ông.
- Điều thú vị là tác giả đặt Quan Công trong quan hệ đối sánh với Trương Phi. Người đời đánh giá Quan Công là tuyệt nghĩa (trung nghĩa với vua và tín nghĩa với anh em, bạn bè). Tuy nhiên, trong đoạn trích Hồi trống Cổ Thành, nhân vật Quan Công đóng vai trò làm nền để tính cách Trương Phi nổi bật.
* Ý nghĩa của Hồi trống Cổ Thành:
- Điều kiện nghiệt ngã mà Trương Phi đưa ra là sau ba hồi trống, Quan Công phải chém rơi đầu Sái Dương (tướng Tào) có vai trò của một quan tòa phán xét về sự trung thành hay phản bội của Quan Công. Với chi tiết ba hồi trống, mâu thuẫn trong đoạn trích đã được tác giả đẩy lên điểm đỉnh. Quan Công phải chịu rất nhiều áp lực, phần bất lợi hoàn toàn nghiêng về ông (thời gian quá ngắn, Sái Dương rất giỏi, lại đang vì hiểu lầm mà ôm mối thù lớn với Trương Phi...).
- Nhưng quyết tâm minh oan bằng được đã làm tăng thêm ý chí và sức mạnh của Quan Công. Chỉ sau một hồi trống, Quan Công đã chém đầu Sái Dương rơi xuống đất. Đây là điều bất ngờ lớn nhất làm cho tất cả mọi người kinh ngạc. (Dẫn chứng).
- Hồi trống Cổ Thành khác với các hồi trống trận ở chỗ nó là biểu tượng của lòng trung nghĩa, của thái độ công minh chính trực và lòng dũng cảm phi thường.
3. Kết bài:
- Chỉ qua đoạn trích ngắn Hồi trống Cổ Thành với nhiều tình tiết bất ngờ và đầy mâu thuẫn, tính cách của hai nhân vật Trương Phi và Quan Công đã được tác giả khắc hoạ nổi bật, tiêu biểu cho vẻ đẹp sáng ngời của lòng tín nghĩa, sự trung thực và chân thành của tình anh em.
- Là tiểu thuyết viết về đề tài trận mạc nhưng Tam Quốc diễn nghĩa của tác giả La Quán Trung đã để lại nhiều bài học giáo dục sâu sắc về đạo lí, về cách ứng xử của các bậc chính nhân quân tử, lấy luân lí nhân, nghĩa, lễ, trí tín của Nho giáo làm quy chuẩn và mực thước. Điều đó góp phần tạo nên sức hấp dẫn mạnh mẽ và giá trị lâu dài của tác phẩm bất hủ này.
Bài mẫu
Hồi trống Cổ Thành là tên do người biên soạn đặt cho đoạn trích ngắn ở giữa hồi 28, có hai câu thơ làm tiêu đề:
Chém Sái Dương anh em hoà giải,
Hồi Cổ Thành tôi chúa đoàn viên.
Chữ "hồi" trong câu thơ này có nghĩa là trở về, chứ không phải là hồi trống như trong tên đoạn trích.
Tam quốc diễn nghĩa của La Quán Trung có nhiều nhân vật, nhưng sinh động nhất, gây ấn tượng sâu sắc nhất cho người đọc là Tào Tháo, Khổng Minh, Quan Công và Trương Phi.
Đoạn trích Hồi trống Cổ Thành rất giàu kịch tính, đậm không khí chiến trận và khí phách anh hùng. Lối kể chuyện của tác giả giản dị, không tô vẽ, không bình phẩm. Linh hồn đoạn trích kết tụ trong hồi trống của Trương Phi. Đó là hồi trống ra quân, cũng là hồi trống thu quân, hồi trống thách thức giải oan và đoàn tụ. Nội dung đoạn trích toát lên hai ý: Tính cách nóng nảy nhưng tuyệt vời trung nghĩa của Trương Phi vá ý nghĩa sâu xa của hồi trống Cổ Thành.
Lúc mới dựng nghiệp, nhà Thục còn yếu. Trong khi đó quân Tào rất mạnh, vì thế nên quân Thục thua liên tiếp. Lưu Bị cùng Đổng Thừa, Vương Tử Phục, Quan Công, Trương Phi bàn mưu kế chống lại Tào Tháo. Bị bại lộ, Tào Tháo giết bọn Đổng Thừa rồi kéo hai mươi vạn quân đánh Lưu Bị. Ba anh em Lưu, Quan, Trương thua trận, mỗi người chạy một ngả. Lưu Bị chạy sang Nhữ Nam ở nhờ Viên Thiệu, Quan Công bị khốn ở Thổ Sơn, Trương Phi tá túc ở Cổ Thành. Trong lúc hoạn nạn, Quan Công theo lời Trương Liêu đưa hai người vợ của Lưu Bị là Cam phu nhân và Mi phu nhân sang ở nhờ Tào Tháo. Tạm hàng Tào Tháo nhưng Quan Công ra điều kiện rằng nếu biết Lưu Bị ở đâu thì sẽ đi tìm ngay.
Biết tin Lưu Bị đang ở trên đất Viên Thiệu, Quan Công đưa hai chị dâu đi tìm. Tào Tháo vì muốn lưu giữ Quan Công để sử dụng sau này nên không cấp giấy qua ải, nhưng cũng không sai tướng đuổi bắt. Các tướng của Tào Tháo không cho Quan Công qua ải nên ông phải mở đường máu mà đi. Quan Công đã phải chém sáu tướng Tào để vượt qua năm cửa ải: Qua ải Đổng Lĩnh chém Khổng Tú. Đến ải Lạc Dương chém Hán Phúc và Mạnh Thẩn. Qua Nghi Thuỷ giết Biện Hỷ. Vượt ải Huỳnh Dương chém Vương Thực. Đến bờ Hoàng Hà giết Tân Kỷ.
Đoạn trích kể về cuộc “đụng độ” đặc biệt do sự hiểu lầm giữa hai anh em kết nghĩa là Quan Công và Trương Phi ở Cổ Thành. Trên đường sang Nhữ Nam tìm Lưu Bị, đến Cổ Thành, Quan Công hỏi thăm được biết Trương Phi đang ở đấy nên xiết bao vui mừng. Trương Phi vốn nghi ngờ Quan Công ăn ở hai lòng nên đã lầm tưởng là Quan Công lừa mình để bắt nộp cho Tào Tháo; vì thế giận dữ không thèm tiếp, lớn tiếng sỉ mắng và dọa đánh. Ngẫu nhiên, lúc đó tướng Tào là Sái Dương dẫn quân ầm ầm kéo đến khiến Trương Phi càng khẳng định thêm nghi ngờ của mình là đúng. Thanh minh không được, Quan Công hứa sẽ chém đầu tướng Tào để tỏ lòng thành. Trương Phi ra điều kiện sau ba hồi trống, Quan Công phải chém rơi đầu tướng Tào thì mới tin. Nhưng Trương Phi vừa đánh dứt một hồi trống thì đầu Sái Dương đã rơi xuống đất. Trương Phi tạm nguôi giận nhưng chỉ sau khi nghe tên lính hầu của Sái Dương cũng bị Quan Công bắt, kể đầu đuôi mọi chuyện thì chàng mới tin, rỏ nước mắt khóc, thụp lạy Vân Trường. Quan Công vào được Cổ Thành, “cửa ải thứ sáu” và cũng là cửa ải thử thách ghê gớm nhất đối với lòng trung nghĩa.
Trương Phi là con người thẳng như là tên bắn, sáng như tấm gương soi, không chấp nhận sự quanh co, lắt léo. Đối với Trương Phi, đen trắng phải rõ ràng; với kẻ thù thì chỉ có thể nói chuyện bằng gươm giáo. Tính cách Trương Phi vốn dĩ nóng nảy; bộc trực và đơn giản, song để xác định Quan Công trung thành hay phản bội, Trương Phi lại không đơn giản chút nào. Khi nghe tin Quan Công đến, Trương Phi giận dữ mắt trợn tròn xoe, râu hùm vểnh ngược, hò hét như sấm, múa xà mâu chạy lại đâm Quan Công.
Câu hỏi của Quan Công: Hiền đệ cớ sao như thế, há quên nghĩa vườn đào, càng làm cho Trương Phi bừng bừng nổi giận. Ý của Quan Công là muốn nhắc lại việc ba anh em kết nghĩa vườn đào để uốn nắn thái độ quá khích của Trương Phi, không ngờ lại như đổ thêm dầu vào lửa, khiến Trương Phi thêm phẫn nộ. Theo Trương Phi, Quan Công đã ở chung với Tào Tháo một thời gian, lại nhận tước vị Tào Tháo phong cho là phản bội. Đã phản bội mà còn dám động đến chuyện anh em kết nghĩa vườn đào thì lại càng đáng căm thù và phỉ nhổ. Quan Công phản bội thì phải xử đúng như lời thề trước đây: Nếu ai bội nghĩa quên ơn thì trời người cũng giết. Những lời thanh minh giúp cho Quan Công của hai chị dâu và Tôn Càn không làm dịu bớt cơn thịnh nộ của Trương Phi.
- Khoan đã chú Ba, khoan đã! Chớ hấp tấp mà làm càn bây giờ. Chú Hai không biết tin tức mọi người nên phải tạm nương mình bên Tào. Nay đã biết anh nhà ở Nhữ Nam, không ngại hiểm trở, đưa bọn ta đến đây. Chú không được nghĩ lầm như thế!
Mi phu nhân cũng nói:
- Chú Hai trước ở Hứa Đô, thực là bất đắc dĩ.
Phi nói:
- Hai chị bị lừa dối đấy. Trung thần thà chịu chết không chịu nhục. Có lẽ đâu đại trượng phu lại thờ hai chủ ?
Quan Công nói:
- Hiền đệ đừng nói vậy, oan uổng quá!
Tôn Càn nói:
- Vân Trường đến đây là cốt để tìm tướng quân.
Trương Phi mắng:
- Mày cũng nói láo, nó đâu có bụng tốt, nó lại đây tất là để bắt ta đó!
Tôn Càn bênh vực Quan Công không được mà Cam phu nhân, Mi phu nhân thanh minh hộ cũng vô hiệu. Với Trương Phi, dẫu có “trăm nghe” cũng không bằng “một thấy". Trước vấn đề trọng đại, Trương Phi đã hết sức cẩn trọng. Quan Công thanh minh: Nếu ta đến bắt em, tất phải đem theo quản mã chứ? Trương Phi trỏ tay đằng xa, nói: Không phải quân mã là gì kia ? Sự hiểu lầm đã lên tới điểm đỉnh vì một chi tiết ngẫu nhiên: Lúc ấy, tình cờ tướng Tào là Sái Dương dẫn quân truy đuổi Quan Công đang tới gần. Để xoá bỏ mối nghi ngờ của Trương Phi, Quan Công chỉ có cách là chém đầu Sái Dương. Trương Phi ra điều kiện bất khả kháng là sau ba hồi trống, Quan Công phải chém rơi đầu tướng của Tào Tháo. Dứt lời, Trương Phi lập tức đánh trống. Bao nhiêu uất ức, căm giận của Trương Phi như dồn cả vào cánh tay thúc trống.
Chỉ sau một hồi, đầu Sái Dương đã lăn dưới đất. Tưởng thế là mọi việc đã rõ và câu chuyện nhanh chóng đi đến kết thúc, song thực tế lại diễn ra không đơn giản. Mãi đến khi nghe một tên lính bị bắt kể về lí do Sái Dương đến Cổ Thành là để truy đuổi và trị tội Quan Công vì đã giết cháu ngoại hắn; rồi Trương Phi còn hỏi kĩ việc ở Hứa Đô, bấy giờ Phi mới tin anh là thực. Tác giả vẫn chưa để Trương Phi vội biểu lộ rõ thái độ ngay lúc ấy mà cho tới lúc đã vào Cổ Thành, nghe hai chị dâu kể lại những việc Quan Công đã trải qua thì Trương Phi nghe hết chuyện, rỏ nước mắt khóc, thụp lạy Vân Trường.
Nóng nảy, thô lỗ và tinh tế, biết điều là hai nét tính cách đối lập song ở đoạn trích này, chúng lại xuất hiện trong cùng một nhân vật Trương Phi. Trương Phi đã từng dùng mưu mẹo tinh vi để bắt sống Lưu Đại, tướng giỏi của Tào Tháo và bắt sống Nghiêm Nhan ở đất Ba Thục mà không hề làm hao tổn một binh sĩ. Thô trung hữu tế (trong cái thô có cái tinh tế) là biện chứng của cuộc sống. Thô lỗ và tinh tế ở đây đều là biểu hiện lòng trung thành tuyệt đối của Trương Phi. Với Trương Phi, trong tình huống ở Cổ Thành, việc hạ thủ Quan Công có lẽ còn dễ hơn, đơn giản hơn là kiểm nghiệm lòng trung thành của Quan Công. Cái khéo léo của tác giả là đã tạo ra những tình huống để cho cả hai nét trái ngược trong tính cách Trương Phi cùng bộc lộ vừa tự nhiên, vừa sinh động, hấp dẫn.
Trong đoạn trích Hồi trống Cổ Thành, Quan Công tỏ ra rất độ lượng và từ tốn, thể hiện qua các chi tiết nổi bật như: ngạc nhiên và hốt hoảng trước cách xử sự của Trương Phi, thái độ nhún mình thanh minh trước người em nóng nảy, cầu cứu hai chị dâu, chấp nhận điều kiện khắc nghiệt để minh oan. Nỗi oan của Quan Công cũng là nỗi oan đặc biệt: làm công việc vì chủ tướng nhưng lại trái với khí phách của kẻ anh hùng, phải tự minh oan bằng tài nghệ và lòng dũng cảm, phi thường.
Để đến được Cổ Thành, Quan Công đã phải vượt qua bao thử thách (năm cửa ải). Những kẻ cản dường trong hành trình gay go này là các tướng địch. Còn tại Cổ Thành, oái oăm thay, kẻ cản đường quyết liệt lại là anh em kết nghĩa! Với tài nghệ xuất sắc chém rơi đầu Sái Dương trong nháy mắt, vấn đề trung thành hay phản bội của Quan Công đã được làm sáng tỏ.
Điều thú vị là tác giả đã đặt Quan Công trong quan hệ đối sánh với Trương Phi. Người đời khen Quan Công “tuyệt nghĩa". Nhưng chữ “nghĩa" cũng có hai mặt trung nghĩa và tín nghĩa. Trung nghĩa là lòng trung thành với vua, với lí tưởng phò nhà Hán. Về mặt này, Quan Công tỏ ra kiên định. Tín nghĩa là lòng tin trong quan hệ giữa bạn bè, anh em, Quan Công cũng rất coi trọng. Đoạn trích có hai nhân vật, nhưng Quan Công chỉ là nhân vật làm nền để tính cách của Trương Phi nổi bật.
Cái tên Hồi trống Cổ Thành rất hay vì trước hết, nó gợi lên không khí chiến trận, ở đây không chi có mâu thuẫn chủ yếu giữa Trương Phi và Quan Công mà còn là mâu thuẫn giữa Quan Công và Sái Dương. Tuy đó chỉ là mâu thuẫn thứ yếu song nó cũng không kém phần căng thẳng và điều đáng nói hơn là nó đã làm cho mâu thuẫn chủ yếu thêm quyết liệt.
Ba hồi trống là điều kiện, hơn thế, là vị quan toà nghiêm khắc có quyền phán xét Quan Công trung thành hay phản bội. Điều kiện ba hồi trống Trương Phi đặt ra là vô cùng khắc nghiệt: Quan Công không những chém được đầu Sái Dương mà còn phải chém được trong thời gian ngắn nhất. Mặt khác, Sái Dương là tướng giỏi của Tào Tháo đã từng công khai biểu thị thái độ không phục Quan Công, giờ lại mang quyết tâm trả thù rất cao cho cháu, đó cũng là thách thức to lớn với Quan Công. Nhưng lúc này, khát vọng minh oan đã làm tăng sức mạnh và tài nghệ của Quan Công, cho nên Quan Công đã làm được một việc ngoài sức tưởng tượng của Trương Phi là chém rơi đầu Sái Dương trong nháy mắt.
Bởi vậy, Hồi trống Cổ Thành dù mang đậm không khí trận mạc song rất khác tiếng trống trận thông thường. Nó đã trở thành một biểu tượng cho lòng trung nghĩa, tinh thần dũng cảm và thái độ công minh chính trực.
Có thể coi Cổ Thành là cửa ải thử sáu nhưng đó là cửa ải tinh thần, cửa ải khảo nghiệm lòng trung nghĩa. Với tài nghệ của Quan Công, vượt qua năm cửa ải kia còn dễ hơn nhiều. Trong cái thế “tình ngay lí gian" thì việc biện bạch, giải quyết thông suốt những mắc mớ trong tư tưởng, tình cảm của một người nóng nảy như Trương Phi quả là cực khó.
Sự hiểu lầm của Trương Phi đối với Quan Công có lí do cụ thể và đã được tháo gỡ. Song điều đáng quý là qua sự cố hiểu lầm ấy, tác giả đã triển khai một xung đột có tính chất nguyên tắc: đó là không thể nào dung hoà giữa ý chí bất khuất và sự đầu hàng, giữa lòng trung thành và sự phản bội.
Đoạn trích Hồi trống Cổ Thành có kết cấu hoàn chỉnh như một vở kịch đầy kịch tính. Đây là một đặc điểm trong nghệ thuật kể chuyện của tiểu thuyết cổ điển mà mỗi chương hồi thường là một câu chuyện có mở đầu và kết thúc. Phần trình bày giới thiệu nhân vật, sự việc, hoàn cảnh. Phần mở mối ở đây là từ sự hiểu lầm dẫn đến mâu thuẫn giữa Trương Phi và Quan Công. Phần phát triển là sự xuất hiện đột ngột của Sái Dương, đánh dấu đỉnh điểm mâu thuẫn. Việc Quan Công chém rơi đầu Sái Dương là điểm mở nút khiến cho mâu thuẫn được giải quyết. Sau khi tác giả giới thiệu nhân vật và sự việc thì mở ra mâu thuẫn, rồi mâu thuẫn được đẩy lên đỉnh điểm và được giải quyết bằng một hành động quyết liệt.
Chỉ qua một đoạn trích ngắn là Hồi trống Cổ Thành nhưng hai nhân vật Quan Công và Trương Phi đã được tác giả khắc hoạ nổi bật vẻ đẹp sáng ngời về lòng tin nghĩa, sự trung thực và chân thành của tình anh em. Là tiểu thuyết khai thác đề tài trận mạc nhưng Tam quốc diễn nghĩa đã để lại rất nhiều bài học về đạo lí, về lối sống, lối ứng xử của người quân tử phương Đông, lấy quy chuẩn luân lí nhân, nghĩa, lễ, trí, tín của Nho giáo làm mực thước.
