Dàn ý
1. Mở bài
- Giới thiệu đoạn trích Trao duyên trong Truyện Kiều: Thể hiện tâm trạng xót xa của Kiều khi nhờ em trả duyên cho chàng Kim.
- Giới thiệu đoạn thơ cần nghị luận: Từ câu thơ "Dù em nên vợ nên chồng" đến hết đoạn Trao duyên.
2. Thân bài
- "Dù em nên vợ nên chồng... ngày xưa":
+ Kiều trao kỉ vật tình yêu của nàng và Kim Trọng cho em gái là Thúy Vân nhưng không thể nào quên được mối tình ấy.
+ Nàng tưởng tượng ra chuyện sau này Vân - Trọng sẽ thành vợ chồng, cố gắng an bài tất cả mọi chuyện trước khi bán mình chuộc cha nhưng vẫn nghĩ đến chuyện chẳng lành "Xót người mệnh bạc ắt lòng chẳng quên": Tự coi mình mệnh bạc, duyên phận hẩm hiu khi không thể giữ trọn tình yêu với chàng Kim.
+ "phím đàn, mảnh hương": Những kỉ vật chung giữa nàng và Kim Trọng.
=> Sự trân trọng mối tình giữa mình và chàng Kim.
- "Mai sau dù có bao giờ... người thác oan":
+ "Mai sau dù có bao giờ": Gợi tương lai thê thảm, u tối của Kiều.
+ Kiều hồi tưởng lại những kỉ niệm của mình nhưng càng nghĩ lại càng xót xa, đau đớn; nàng nghĩ đến cái chết nhưng hồn còn "mang nặng lời thề" với người yêu nên vẫn còn vương vấn.
=> Mối tình sâu đậm gắn chặt vào tâm can.
- "Bây giờ trâm gãy... ngần ấy thôi":
+ Nàng gửi lời đến chàng Kim, chỉ vì "sự đâu sóng gió bất kì" mà khiến hai người yêu nhau không đến được với nhau.
+ Nàng tiếc nuối mối tình với Kim Trọng, cảm thấy có lỗi với chàng Kim nên "lạy tình quân" lạy người yêu mình.
=> Nàng thấm thía sự bạc bẽo của số phận, thương xót cho chính bản thân mình.
- "Ôi Kim Lang... từ đây!":
+ Tiếng gọi Kim Trọng của Kiều đầy da diết, tuyệt vọng.
+ Phụ chàng Kim là điều nàng không hề mong muốn, nhưng nàng đành chấp nhận vì duyên phận Kim - Kiều đã kết thúc từ đây.
3. Kết bài
- Khái quát lại vấn đề
Bài mẫu
Trao duyên là một đoạn trích trong "Truyện Kiều" của Nguyễn Du đã để lại nhiều cảm xúc nhất trong lòng người đọc. Đoạn trích đã thể hiện tâm trạng xót xa của Kiều khi nhờ em trả duyên cho chàng Kim. Còn nỗi đau nào đau hơn khi phải trao đi tình yêu của mình và nhờ em gái của mình trả mối duyên đẹp đẽ ấy. Sau những lời bộc bạch nhờ cậy em, khi nàng hiểu rằng em phải lấy người không yêu mình đã là một sự hi sinh rất lớn nên nàng đã nghĩ rằng nếu em làm vậy, nàng cũng mãn nguyện nơi chín suối. Kiều trao từng kỉ vật cho em và nghĩ đến chuyện tương lai của Vân và Kim Trọng:
Dù em nên vợ nên chồng
Xót người mệnh bạc, ắt lòng chẳng quên!
Mất người còn chút của tin,
Phím đàn với mảnh hương nguyền ngày xưa.
Mai sau dù có bao giờ,
Đốt lò hương ấy, so tơ phím này.
Trông ra ngọn cỏ lá cây,
Thấy hiu hiu gió thì hay chị về
Hồn còn mang nặng lời thề,
Nát thân bồ liễu, đền nghì trúc mai.
Dạ đài cách mặt khuất lời,
Rưới xin giọt nước cho người thác oan.
Đã động đến tương lai chắc chắn là mù mịt, Kiều không còn giữ được sự yên lòng trong phút giây trước đó. Như người lội nước hụt chân rớt xuống vực sâu. Kiều chới với không biết bám víu vào đâu. Nàng tưởng tượng đến lúc Thúy Vân và Kim Trọng nên vợ nên chồng, còn mình chỉ là một mảnh hồn oan vật vờ theo ngọn gió hiu hiu trên ngọn cỏ lá cây, nhưng vẫn còn vướng chặt với tình riêng, vấn vương với tiếng tơ trên phím đàn và mảnh hương nguyền ngày xưa và vẫn còn mang nặng lời thề, lời nguyền nát thân bồ liễu để đền nghì trúc mai cho người. Nghĩ đến đây, Thúy Kiều tha thiết dặn em hãy rưới xin giọt nước cho người thác oan.
Tất cả những điều ấy có mâu thuẫn với nhau không?
Trên kia, Thúy Kiều đã chẳng nói là nếu được Thúy Vân giúp cho thì dù thịt nát xương mòn, nàng vẫn ngậm cười chín suối là gì? Nghĩa là trả được món nợ tình, nàng sẽ hết giày vò vì đã lo cho người yêu chu tất. Thế mà chì sau giây lát tưởng tượng, nàng đã trở lại với nỗi xót xa, tuyệt vọng còn nặng nề hơn trước. Chút yên lòng đã bay đâu mất.
Đúng là có mâu thuẫn nhưng không phải trước sau hoàn toàn chỉ có một vấn đề. Trước, nàng đau khổ vì người. Nay, lo cho người đã xong, nàng mới nghĩ đến mình và thấy mình mệnh bạc, thấy mình sẽ mất tất cả. Nàng chới với trước tương lai mù mịt, oan nghiệt. Nàng không còn ở trạng thái tỉnh táo bình thường mà như nửa mê nửa tình, nửa phần là người sống, nửa phần đã là hồn ma. Tuy vẫn đối thoại với Vân nhưng lời Kiều đã phảng phất giống như lời nói từ cõi bên kia vọng về.
Khi đã trao duyên cho Thúy Vân, tức là đã quyết định dứt tình với Kim Trọng, Kiều thấy hạnh phúc của mình đến đây là chấm dứt nên lời lẽ của nàng chuyển hẳn sang giọng thương thân. Nghĩ đến tương lai, Kiều tưởng tượng ra cái chết và cảnh oan hồn mình sẽ tìm về theo ngọn gió. Giọng thơ cũng bất chợt thay đổi. Hình ảnh, âm điệu chập chờn, hư ảo, thời điểm không xác định (mai sau, bao giờ), không khí linh thiêng (đốt lò hương, so tơ phím hình ảnh phất phơ, ma mị (ngọn cỏ lá cây — hiu hiu gió)... tất cả đều nói lên rằng Kiều đang sống trong tâm trạng khổ đau và càng khổ đau gấp bội.
Nghĩ đến tương lai thê thảm, Kiều đau đớn tột cùng. Nàng quên hết xung quanh, chỉ còn nức nở khóc cho mình, khóc cho mối tình đầu đẹp đẽ là thế mà sao ngắn ngủi:
Bây giờ trâm gãy, gương tan,
Kể làm sao xiết muôn vàn ái ân!
Đó là tiếng khóc thương cho số phận bất hạnh, là tiếng kêu đứt ruột cho mối tình đầu dang dở của Thúy Kiều.
Từ chỗ nói với em, Kiều chuyển sang nói với mình, nói với người yêu, từ giọng đau đớn chuyển thành tiếng khóc than. Điều ấy thể hiện sự chuyển biến của tâm trạng Thúy Kiều mà nỗi đau cứ tăng lên mãi, đau đớn cho phận bạc như vôi, càng đau đớn do phận bạc nên buộc phải phụ tình người yêu:
Trăm nghìn gửi lạy tình quân,
Tơ duyên ngắn ngủi có ngần ấy thôi!
Phận sao phận bạc như vôi!
Đã đành nước chảy hoa trôi lỡ làng.
Theo đà nửa tình nửa mê, đang nói chuyện với Vân, Kiều bỗng nói với mình, nói với Kim Trọng trong tâm tưởng về sự dở dang duyên phận. Đúng là cảnh trâm gãy bình tan, ta duyên ngắn ngủi. Đúng là phận bạc như vôi và nàng đành phải chấp nhận cảnh nước chảy hoa trôi lỡ làng mà trái tim như tan ra từng mảnh. Nàng đành chịu tội với chàng Kim, và gửi vọng theo chàng muôn nghìn cái lạy. Đau đớn, xót xa đến mức Kiều phải thốt lên:
Ôi Kim lang! Hỡi Kim lang!
Thôi thôi thiếp đã phụ chàng từ đây!
Tiếng nấc nghẹn ngào ấy khẳng định một lần nữa mặc cảm có tội của Kiều Nghĩa là nàng phủ nhận tất cả những gì đã nói với Vân, những gì đã lo cho chàng Kim, phủ nhận nỗi yên tâm của mình trong khoảng khắc trên kia. Nghĩa là nàng tuy có đau thêm cho mình nhưng vẫn cứ một mực đau cho người, vì người. Nỗi đau khống giảm mà tăng lên gấp bội. Nàng gọi tên chàng Kim như trong cơn mê sảng. Nỗi đau đã lên đến tột đỉnh, quá sức chịu đựng của thể xác:
Cạn lời hồn ngất máu say
Một hơi lặng ngắt, đôi tay giá đồng.
Đoạn thơ trên miêu tả một cơn khủng hoảng, một trận sóng gió tơi bời trong lòng người con gái tội nghiệp Thúy Kiều. Nàng đau khổ, quằn quại đâu phải vì bản thần mình? Tất cả trái tim yêu thương nàng dành cho người yêu. Tấm lòng vị tha ấy cao đẹp biết chừng nào! Thương người yêu đằm thắm sâu xa, mong muốn cho người yêu được hạnh phúc, còn mình thì chấp nhận thiệt thòi, cam chịu hi sinh, tấm lòng ấy đă gây xúc động thật sự trong lòng người đọc. Đó cũng là nét sáng ngời trong phẩm giá của Thúy Kiều, khiến cho hình tượng khả ái của nàng sống mãi với thời gian.
