Bài 8 : Thực hành: Sự phân bố các vành đai động đất, núi lửa

Các lực “nén ép” theo phương nằm ngang, sinh ra hiện tượng uốn nếp.

Nội lực làm dịch chuyển các mảng kiến tạo, hình thành các dãy núi, gây ra động đất và núi lửa, ... Nội lực không tạo nên các hang động đá vôi, vì những hang động này hình thành dưới tác động của dòng nước (Ngoại lực).

Ngoại lực là những lực sinh ra ở bên trên bề mặt Trái Đất.

Ngoại lực là những lực sinh ra ở bên trên bề mặt Trái Đất. Hình thành do nguồn năng lượng của bức xạ Mặt Trời.

Ngoại lực gồm các tác nhân sau: các yếu tố khí hậu (gió, mưa, nhiệt độ, ...), các dạng nước (nước chảy, sóng biển, băng, ...), sinh vật và con người.

Macma là tác nhân của nội lực, không phải tác nhân của ngoại lực.

Ngoại lực tác động đến bề mặt Trái Đất thông qua 4 quá trình:

- Phong hóa

- Bóc mòn

- Vận chuyển 

- Bồi tụ

Ngoại lực hình thành nên các dạng địa hình mới như: hàm ếch sóng vỗ, địa hình cacxtơ, các hòn nấm đá. Ngoại lực không hình các dãy núi cao, mà chúng được tạo nên bởi nội lực.

Các quá trình phong hóa của ngoại lực:

- Phong hóa vật lí: là quá trình phá hủy, làm cho đá và khoáng vật bị vỡ với những kích thước khác nhau nhưng không làm thay đổi thành phần và tính chất của chúng.

- Phong hóa hóa học: là quá trình phá hủy, làm biến đổi thành phần, tính chất của đá và khoáng vật.

- Phong hóa sinh học: là quá trình phá hủy đá và khoáng vật dưới tác động của thực vật, nấm, vi khuẩn, ... làm các đá bị biến đổi cả về mặt lí học và hóa học.

- Phân loại quá trình bóc mòn:

+ Quá trình xâm thực (do nước chảy) tạo thành các khe rãnh, mương xói, thung lũng sông,.

+ Quá trình mài mòn (do sóng biển) tạo thành các vách biển, hàm ếch, nền mài mòn, ... và (do băng hà) tạo thành các máng băng, phi-o, đá lưng cừu, ...

+ Quá trình thổi mòn hay khoét mòn (do gió) tạo thành các nấm đá, rãnh thổi mòn, hoang mạc đá, ...

- Gió: quá trình khoét mòn

- Nước chảy: quá trình xâm thực

- Sóng biển: quá trình mài mòn

Những vùng hoang mạc nóng là nơi có nhiệt độ trung bình năm cao, biên độ nhiệt ngày và đêm lớn. Sự dao động của nhiệt độ khiến các loại đá và khoáng vật ở hoang mạc nóng chịu ảnh hưởng của phong hóa vật lí.

Bên cạnh đó có sự phong hóa sinh học do có một số loài thực vật có thể tồn tại được ở môi trường hoang mạc.

Riêng phong hóa hóa học rất hiếm khi xảy ra, do môi trường khắc nghiệt, nhiệt độ cao, ít mưa, nên không hoặc ít làm thay đổi tính chất hóa học của đá và khoáng vật.

Đáp án:

• Phong hóa hóa học

Các tác nhân chủ yếu của phong hóa lí học là: sự thay đổi nhiệt độ đột ngột, sự đóng băng của nước, sự kết tinh của muối, ...

Đáp án:

• Sự đóng băng của nước
• Sự thay đổi nhiệt độ đột ngột
• Sự kết tinh của muối

Việt Nam nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm nên nước ta có lượng mưa lớn, độ ẩm cao, thực vật phong phú, ... Các tác nhân này góp phần hòa tan, biến đổi các chất có trong đá và khoáng vật, gọi chung là phong hóa hóa học.

Mưa càng nhiều, nhiệt độ của nước càng cao, ... thì sức hòa tan càng mạnh. Nên có thể nói quá trình phong hóa hóa học diễn ra rất mạnh mẽ ở Việt Nam.

Đáp án:

• Do có lượng mưa lớn, độ ẩm cao
• Do tập trung nhiều loài thực vật trên thế giới

Miền khí hậu khô nóng do nhiệt độ ban ngày lớn, làm cho đá bị nở ra, ban đêm khi nhiệt độ hạ thấp

Đáp án:

Phong hóa vật lí: là quá trình phá hủy, làm cho đá và khoáng vật bị vỡ với những kích thước khác nhau nhưng không làm thay đổi thành phần và tính chất của chúng.

Đáp án:

• Màu sắc
• Tính chất hóa học

Phong hóa sinh học: là quá trình phá hủy đá và khoáng vật dưới tác động của sinh vật (thực vật, nấm, vi khuẩn, ...) làm các đá bị biến đổi cả về mặt lí học và hóa học.

Đáp án:

• Phong hóa sinh học

Những nơi có lớp vỏ phong hóa dày, thường có: nhiệt độ cao, nhiều nắng; độ ẩm lớn, mưa nhiều, sinh vật sinh trưởng tốt, ... sẽ thúc đẩy các quá trình phong hóa vật lí, hóa học, sinh học diễn ra mạnh.

Ngược lại, những nơi có lớp vỏ phong hóa mỏng, thường có nhiệt độ thấp, mưa ít, chủ yếu dưới dạng tuyết, thực vật nghèo nàn, ... làm kìm hãm các quá trình phong hóa.

Đáp án:

Phong hóa vật lí: là quá trình phá hủy, làm cho đá và khoáng vật bị vỡ với những kích thước khác nhau nhưng không làm thay đổi thành phần và tính chất của chúng. Nhân tố chính tác động đến quá trình phong hóa vật lí là sự dao động của nhiệt độ.

Phong hóa hóa học xảy ra chủ yếu ở miền khí hậu nóng, ẩm, mưa nhiều.

Thạch nhũ và cột đá được hình thành do sự hòa tan đá vôi của nước.

Ở các vùng núi đá vôi, thành phần chủ yếu là CaCO3. Khi trời mưa trong không khí có CO2 tạo thành môi trường axit nên làm tan được đá vôi. Những giọt mưa rơi xuống sẽ bào mòn đá theo phương trình:

CaCO3  +  CO2  + H2O  →  Ca(HCO3)2

Theo thời gian tạo thành các hang động. Khi nước có chứa Ca(HCO3)2 ở đá thay đổi về nhiệt độ và áp suất nên khi giọt nước nhỏ từ từ có cân bằng:

Ca(HCO3)2    →  CaCO3  +  CO2  + H2O

Như vậy lớp CaCO3 dần dần lưu lại ngày càng nhiều, dày tạo thành những hình thù đa dạng như thạch nhũ, cột đá.