Bài 28 : Vai trò, đặc điểm, cơ cấu ngành công nghiệp, các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển và phân bố công nghiệp

Vai trò của ngành công nghiệp là cung cấp hầu hết các tư liệu sản xuất, xây dựng cơ sở vật chất kĩ thuật cho tất cả các ngành kinh tế (máy móc thiết bị sản xuất, nguyên liệu trong ngành xây dựng, giao thông…) => Các ngành kinh tế muốn phát triển được và mang lại hiệu quả kinh tế cao đều phải dựa vào sản phẩm của ngành công nghiệp.    

- Dựa vào công dụng kinh tế của sản phẩm, sản xuất công nghiệp được chia thành các nhóm ngành:

+ Công nghiệp nặng (nhóm A) sản phẩm phục vụ cho sản xuất.

+ Công nghiệp nhẹ (nhóm B) sản phẩm phục vụ cho tiêu dùng và đời sống của con người.

- Dựa vào tính chất tác động đến đối tượng lao động, ngành công nghiệp được chia thành các nhóm ngành:

+ Công nghiệp khai thác

+ Công nghiệp chế biến

Công nghiệp nhẹ (nhóm B) tạo ra sản phẩm phục vụ cho tiêu dùng và đời sống của con người

Ví dụ: Công nghiệp chế biến thực phẩm, dệt may – da giày.

Vị trí địa lí về tự nhiên, kinh tế, chính trị như gần biển, sông, đầu mối giao thông vận tải, đô thị,...ảnh hưởng đến việc lựa chọn các nhà máy, khu công nghiệp, khu chế xuất, cơ cấu ngành công nghiệp.

Trữ lượng, chất lượng, chủng loại, phân bố của khoáng sản chi phối quy mô, cơ cấu, tổ chức các xí nghiệp công nghiệp:các nhà máy xi măng tập trung nơi có nguồn đá vôi phong phú (Bỉm Sơn-Thanh Hóa).

Thị trường tác động tới việc lựa chọn vị trí các xí nghiệp, hướng chuyên môn hóa trong sản xuất công nghiệp.

Đặc điểm của sản xuất nông nghiệp:

Đất trồng là tư liệu sản xuất chủ yếu và không thể thay thế.

Đối tượng của sản xuất nông nghiệp là các cây trồng, vật nuôi.

Sản xuất nông nghiệp có tính mùa vụ

Sản cuất nông nghiệp phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên.

Vậy, sản xuất nông nghiệp có đặc điểm khác với sản xuất cnông nghiệp là: Sản xuất nông nghiệp phụ thuộc chặt chẽ vào điều kiện tự nhiên.

Sản xuất công nghiệp là ngành sản xuất ra khối lượng vật chất rất lớn cho xã hội, có vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân: công nghiệp không những cung cấp hầu hết các tư liệu sản xuất, xây dựng cơ sở vật chất, kĩ thuật cho tất cả các ngành kinh tế, mà còn tạo ra các sản phẩm tiêu dùng có giá trị, góp phần phát triển kinh tế và nâng cao trình độ văn minh của xã hội.

Sản xuất công nghiệp bao gồm hai giai đoạn: giai đoạn tác động và giai đoạn chế biến các nguyên liệu đó thành tư liệu sản xuất và vật phẩm tiêu dùng.

Sản xuất công nghiệp có tính chất tập trung cao độ.

Sản xuất công nghiệp bao gồm nhiều ngành phức tạp, được phân công tỉ mỉ và có sự phối hợp chặt chẽ để tạo ra sản phẩm cuối cùng.

Công nghiệp chế biến lương thực thực phẩm, năng lượng, công nghiệp khai thác khoáng sản, luyện kim đều phụ thuộc nhiều vào nguồn nguyên liệu => vì vậy chúng thường phân bố gần vùng nguyên liệu -> thuận tiện cho hoạt động khai thác và vận chuyển nguyên liệu từ nơi khai thác đến các nhà máy chế biến.

- Công nghiệp điện tử - tin học là ngành công nghệ cao, chủ yếu sử dụng kĩ thuật công nghệ hiện đại và chất xám để tạo ra sản phẩm.

:  Xác định từ khóa “khai thác tốt nhất các điều kiện” và “mang lại hiệu quả cao”

 - Áp dụng khoa học kĩ thuật, máy móc thiết bị hiện đại trong các khâu sản xuất sẽ góp phần nâng cao chất lượng và năng suất sản phẩm => Để khai thác tốt nhất các điều kiên tự nhiên và kinh tế xã hội -> cần áp dụng các thành tựu khoa học kĩ thuật hiện đại trong sản xuất.

-  Các sản phẩm được sản xuất dựa trên quy trình công nghệ, máy móc hiện đại sẽ giúp nâng cao giá trị nâng cao giá trị sản phẩm => đạt mục đích cuối cùng là mang lại hiệu quả kinh tế cao cho ngành công nghiệp.

=> Như vậy, để khai thác tốt nhất các điều kiên tự nhiên, kinh tế xã – hội và mang lại hiệu quả kinh tế cao trong sản xuất công nghiệp, nhân tố tiến bộ khoa học kĩ thuật đóng vai trò quan trọng hàng đầu.

Căn cứ vào bảng số liệu và yêu cầu đề bài => Biểu đồ đường là biểu đồ thích hợp nhất thể hiện tốc độ tăng trưởng sản lượng của một số sản phẩm công nghiệp trên thế giới qua các năm.

Thị trường tác động tới việc lựa chọn vị trí các xí nghiệp, hướng chuyên môn hóa trong sản xuất công nghiệp.

- Sản xuất nông nghiệp phân bố trên một không gian lãnh thổ rộng lớn (ví dụ các nông trường, vùng chuyên canh cây công nghiệp với quy mô lớn).

- Trong khi đó, sản xuất công nghiệp không đòi hỏi không gian rộng lớn và mang tính chất tập trung cao độ: trên một diện tích nhất định, có thể xây dựng nhiều xí nghiệp, thu hút nhiều lao động và tạo ra một khối lượng lớn sản phẩm -> sự tập trung về tư liệu sản xuất, nhân công và sản phẩm.

=> Vậy, sản xuất công nghiệp có đặc điểm khác với sản xuất nông nghiệp là mang tính tập trung cao độ.

Sản xuất công nghiệp là ngành sản xuất ra khối lượng vật chất rất lớn cho xã hội, có vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân: công nghiệp không những cung cấp hầu hết các tư liệu sản xuất, xây dựng cơ sở vật chất, kĩ thuật cho tất cả các ngành kinh tế, mà còn tạo ra các sản phẩm tiêu dùng có giá trị, góp phần phát triển kinh tế và nâng cao trình độ văn minh của xã hội.

Sản xuất công nghiệp bao gồm 2 giai đoạn: giai đoạn 1: tác động vào đối tượng lao động (cây trồng vật nuôi) để tạo ra nguyên liệu, giai đoạn 2: chế biến nguyên liệu để tạo ra tư liệu sản xuất và vật phẩm tiêu dùng. => hai giai đoạn này diễn ra đồng thời hoặc cách xa nhau về mặt không gian.

Ví dụ: Tại các điểm khai thác khoáng sản thường hình thành một tổ hợp sản xuất bao gồm các xí nghiệp khai thác khoáng sản (mỏ quặng) và các xí nghiệp luyện kim để tạo ra các vật liệu sắt thép…

=> Nhận xét: Hai giai đoạn của sản xuất công nghiệp luôn tiến hành tuần tự và cách xa nhau về mặt không gian là không đúng

Đây là điểm khác nhau với nông nghiệp: sản xuất nông nghiệp cần tuân thủ các quy luật tự nhiên sinh học nên diễn ra tuần tự.

Công nghiệp chế biến lương thực thực phẩm, công nghiệp khai thác khoáng sản, luyện kim đều phụ thuộc nhiều vào nguồn nguyên liệu => vì vậy chúng thường phân bố gần vùng nguyên liệu -> thuận tiện cho hoạt động khai thác và vận chuyển nguyên liệu từ nơi khai thác đến các nhà máy chế biến.

- Công nghiệp chế biến lương thực thực phẩm sử dụng nguyên liệu ngành nông nghiệp -> phân bố gần các vùng chuyên canh cây công nghiệp, các trang trại chăn nuôi, vùng trọng điểm lương thực, đánh bắt tôm cá..

- Công nghiệp khai thác khoáng sản phân bố gần các mỏ khoáng sản.

- Công nghiệp luyện kim sử dụng nguyên liệu từ các mỏ quặng kim loại, phi kim -> phân bố gần nơi khai thác.

=> Loại trừ đáp án A, C, D

- Công nghiệp điện tử - tin học là ngành công nghệ cao, chủ yếu sử dụng kĩ thuật công nghệ hiện đại và chất xám để tạo ra sản phẩm

=> Công nghiệp điện tử - tin học không phụ thuộc chặt chẽ vào vị trí nguyên liệu.

Nhận xét

- Sản lượng than, dầu mỏ, điện và thép đều tăng lên liên tục qua các năm

=> Nhận xét A đúng.

- Áp dụng công thức tính: tốc độ tăng sản lượng = sản lượng năm năm 2013 / sản lượng năm 1950

=>  Sản lượng than tăng gấp 3.8 lần, dầu mỏ tăng gấp 7.1 lần , điện tăng gấp 24 lần, thép tăng 7.4 lần.

Như vậy:

-  Sản lượng điện tăng nhanh nhất (gấp 24 lần) => Nhận xét B đúng

- Sản lượng than tăng chậm nhất (gấp 3.8 lần) => Nhận xét C đúng

- Sản lượng thép tăng nhanh hơn sản lượng dầu mỏ (7.4 lần > 7.1 lần)

=> Nhận xét D. Sản lượng thép tăng chậm hơn dầu mỏ là không đúng

- Yêu cầu đề ra thể hiện sản lượng các sản phẩm công nghiệp -> nghĩa là thể hiện số lượng (giá trị tuyệt đối) của các sản phẩm công nghiệp.
- Bảng số liệu thể hiện 2 đơn vị khác nhau (triệu tấn và tỉ kWh)

=> Dựa vào dấu hiệu nhận dạng biểu đồ kết hợp

=> Lựa chọn biểu đồ kết hợp (cột và đường) để thể hiện sản lượng của một số sản phẩm công nghiệp trên thế giới qua các năm (biểu đồ có 2 trục tung: 1 cột thể hiện đơn vị triệu tấn, 1 cột thể hiện đơn vị tỉ kwh)