Bài 11 : Thủy quyển, nước trên lục địa

Thủy quyển phân bố trong các đại dương, trên lục địa, trong các lớp đất đá, trong khí quyển và cả trong cơ thể sinh vật.

Thủy quyển không tồn tại trong nhân Trái Đất.

Trên Trái Đất nước ngọt chỉ chiếm 2,5% nhưng có vai trò rất quan trọng. Trong đó, băng tuyết chiếm 68,7%; nước ngầm chiếm 30,1%, còn lại 1,2% là nước mặt và các nước khác.

Chế độ nước sông là sự thay đổi của lưu lượng nước sông có tính chu kì trong năm.

Chế độ nước sông phụ thuộc chủ yếu vào chế độ mưa và băng tuyết tan, do tính bất ổn định, ảnh hưởng bởi khí hậu. Nước ngầm ảnh hưởng không nhiều, do nguồn cung cấp này tương đối ổn định, điều hòa.

Lưu lượng nước là lượng nước chảy qua mặt cắt ngang của sông trong thời gian 1 giây

(Đơn vị: m3/s)

Mùa lũ là khoảng thời gian trong năm, khi lưu lượng nước sông vượt qua giá trị lưu lượng trung bình năm.

Tùy thuộc vào số lượng nguồn cấp nước mà chế độ nước sông phức tạp (trong năm có nhiều mùa lũ, cạn xen kẽ) hay đơn giản (mỗi năm có một mùa lũ và một mùa cạn).

Sông Cửu Long có đặc điểm lũ như sau :

• Lũ điều hòa, nước sông chảy chậm
• Mùa lũ trùng với mùa mưa của khí hậu
• Thời gian mùa lũ từ tháng 7 đến tháng 11

Ở nước ta, chế độ nước của hệ thống sông Cửu Long thể hiện rõ nhất của hồ, đầm trong việc điều tiết thông qua hồ Tonlesap.

Thực vật có vai trò rất lớn trong việc điều hòa dòng chảy. Những nơi có thực vật khi mưa lớn, nước rơi xuống được tán cây giữ lại, chảy từ từ và ngấm xuống đất qua rễ. Ở những vùng đồi núi trọc , không có cây, khi mưa lớn xảy ra nước liền chảy tràn trên mặt và tập trung trở lại lũ quét. Càng những vùng không có thực vật, lũ quét càng xảy ra nhanh hơn.

Hồ là những vùng chứa nước trên bề mặt Trái Đất, không trực tiếp thông với biển.

Hồ móng ngựa : hình thành tại các khúc uốn sông bị tách ra khỏi dòng chính, sau khi chuyển dòng, Hồ dạng này thường nông và cong. ( Hồ Tây – Việt Nam) là khúc uốn của con sông Hồng.

Khi nhiệt độ xuống dưới 0oC, mưa chuyển từ trạng thái lỏng sang xốp gọi là tuyết.

Nước băng tuyết bao phủ 10% diện tích lục địa, thường phân bố ở hai cực và trên các đỉnh núi cao.

Băng tuyết thường được hình thành trên các đỉnh núi cao do nhiệt độ hạ thấp hoặc do khí hậu lạnh vào mùa đông. Vì vậy, khi nhiệt độ tăng dần vào cuối mùa xuân – đầu mùa hạ khiến cho lớp băng tuyết tan ra, hình thành lũ..

Hai cực là nơi có góc chiếu của tia sáng Mặt Trời nhỏ, quanh năm nhận được ít nhiệt từ Mặt Trời nên lượng nhiệt thấp, thường dưới 0oC, hơi nước trong không khí bị hóa rắn trở thành tuyết và tích tụ lại dần thành băng. Lớp băng tuyết này chỉ tan khi mùa hạ tới, lúc một trong hai nửa cầu ngả dần về phía Mặt Trời.

Lượng nước tồn tại dưới bề mặt đất, trong tầng chứa nước là nước ngầm. Nước ngầm có nhiều vai trò như: điều hòa dòng chảy, cung cấp nước cho sinh hoạt, sản xuất nước khoáng đóng chai, ... Tuy nhiên, nước ngầm không được sử dụng với mục đích nuôi trồng thủy sản.

Nguyên nhân hình thành nước ngầm: do nước trên mặt (nước mưa, băng tuyết tan, sông, hồ) thấm xuống.

Sa mạc thường là nơi khô cằn, nhiều cát do khí hậu khô nóng, do vậy thực vật ở đây gần như không sống bằng nguồn nước mưa hay nước trong các sông ngòi. Đối với xương rồng, chúng nó bộ rễ dài tỏa rộng để hút nước từ sâu trong lòng đất, thân của chúng bọc sáp, lá tiêu biến lá thành gai, lá nhỏ nhằm giảm bớt sự thoát hơi nước giúp chúng có thể tồn tại.

Khí quyển là lớp không khí bao quanh Trái Đất, luôn chịu ảnh hưởng của Vũ Trụ, trước hết là Mặt Trời.