Bài 16. Công cuộc xây dựng đất nước thời Trần (1226-1400)

Bộ máy quan lại thời Trần được tổ chức theo chế độ quân chủ trung ương tập quyền gồm 3 cấp: triều đình đứng đầu là vua, các đơn vị hành chính trung gian lộ, phủ, huyện, châu và cấp hành chính cơ sở là xã.

 Mặc dù bị chiến tranh tàn phá nặng nề, nhưng nền kinh tế nông nghiệp Đại Việt vẫn được phục hồi nhanh chóng nhờ chính sách khuyến khích sản xuất của nhà nước

Các quý tộc họ Trần được phong vương hầu và ban thái ấp. Tuy nhiên đất đai được ban cấp làm thái ấp các quý tộc chỉ có quyền chiếm hữu, còn nhà nước vẫn nắm quyền sở hữu tối cao

Hai hình thức sở hữu ruộng đất phổ biến dưới thời Trần là ruộng đất công làng xã và ruộng đất tư nhân

Thời Trần, Nhà nước chú trọng sửa sang luật pháp, ban hành bộ luật mới gọi là Quốc triều hình luật.

Tầng lớp thấp kém nhất trong xã hội thời Trần là nông nô và nô tì. Họ bị lệ thuộc và bị quý tộc bóc lột nặng nề hơn nông dân tá điền. Con cái của nô tì cũng là nô tì của chủ. Nô tì được đưa vào sản xuất thì chuyển thành nông nô

Quân đội nhà Trần gồm có: cấm quân và quân ở các lộ.

- Cấm quân là đạo quân bảo vệ kinh thành, triều đình, nhà vua.

- Quân ở các lộ có chức năng bảo vệ chính quyền ở các địa phương. Khi có chiến tranh, còn có quân đội của các vương hầu.

Sau chiến tranh chống Mông- Nguyên, xã hội Đại Việt ngày càng phân hóa sâu sắc:

- Bộ phận thống trị: vương hầu, quý tộc, địa chủ địa phương ngày càng giàu có nhờ hưởng bổng lộc của nhà nước và bóc lột nông dân

- Bộ phận bị trị: nông dân, thợ thủ công, thương nhân, nông nô, nô tì tăng nhanh về số lượng và bị bóc lột nặng nề

Từ cuối thế kỉ XII, nhà Lý ngày càng khủng hoảng, suy yếu:

- Chính quyền không chăm lo đến đời sống của nhân dân mà lại lao vào ăn chơi sa đọa

- Lụt lội, hạn hán, mất mùa liên tiếp xảy ra. Đời sống nhân dân cực khổ đến mức phải bán vợ đợ con

- Phong trào đấu tranh của nhân dân nổ ra ở nhiều nơi. 

=> Loại trừ đáp án: D

Cơ quan chuyên viết sử ra đời là Quốc sử viện do Lê Văn Hưu đứng đầu. Cơ quan này đã biên soạn bộ sử đầu tiên của nước ta là Đại Việt sử kí

- Từ cuối thế kỉ XII, nhà Lý ngày càng suy yếu và phải dựa vào thế lực họ Trần để chống lại các lực lượng nổi loạn. Quyền lực trong triều đình dần bị họ Trần thâu tóm.

- Vua Lý Huệ Tông không có con trai phải nhường ngôi cho con gái là Lý Chiêu Hoàng. Sau đó Lý Chiêu Hoàng đã kết hôn với Trần Cảnh- cháu họ của Trần Thủ Độ. Đến năm 1226, Chiêu Hoàng đã nhường ngôi cho chồng. Sự kiện này đánh dấu sự sụp đổ của nhà Lý, nhà Trần được thành lập. 

=> Loại trừ đáp án: D

Dưới thời Trần hoạt động sản xuất thủ công nghiệp đã bước đầu mang tính chuyên môn hóa, biểu hiện ở chỗ một số thợ thủ công cùng làm một nghề như làm gốm, dệt vải, nhuộm, làm giấy…đã tụ họp và lập thành các làng nghề chỉ sản xuất một sản phẩm thay vì sản xuất nông nghiệp truyền thống

Chính sách phát triển nông nghiệp dưới thời Trần bao gồm:

- Nhà Trần đẩy mạnh công cuộc khẩn hoang, mở rộng diện tích, sản xuất thông qua việc cho phép quý tộc chiêu tập dân phiêu tán lập điền trang

- Tổ chức đắp đê từ đầu nguồn đến cửa biển để đề phòng nước sông lên to, gọi là đê Đỉnh nhĩ

- Đặt chức Hà đê sứ trông coi việc đắp đê

…

=> Loại trừ đáp án: D

Những tín ngưỡng cổ truyền của người Việt vẫn được bảo lưu dưới thời Trần là tục thờ cúng tổ tiên, thờ các anh hùng dân tộc, những người có công với làng nước; sùng bái tự nhiên; phồn thực…

=> Đáp án C: sùng bái đạo Phật không phải là những tín ngưỡng nguyên thủy của người Việt

Sự phát triển của nông nghiệp dưới thời Trần có tác dụng ổn định đời sống nhân dân, đảm bảo sự ổn định của tình hình xã hội. Từ đó tại điều kiện để củng cố sự vững chắc của chế độ phong kiến và nền văn hóa phát triển rực rỡ. 

=> Đáp án B: chính sách mở mang bờ cõi thuộc chính sách chính trị - đối ngoại. Hơn nữa, thời kì náy quá trình Nam tiến ở Việt Nam chưa bắt đầu. 

Thời Trần, địa vị chính trị của Nho giáo ngày càng được nâng cao do nhu cầu xây dựng bộ máy nhà nước của giai cấp thống trị. Nhiều nhà nho được bổ nhiệm giữ các chức vụ quan trọng trong bộ máy nhà nước như Trương Hán Siêu, Đoàn Nhữ Hải, Phạm Sư Mạnh, Lê Quát, Chu Văn An…

- Hệ thống quan lại được tổ chức có quy củ, đầy đủ hơn. Nhà Trần đặt thêm một số cơ quan như quốc sử viện, thái y viện, tôn nhân phủ và một số chức quan như Hà đê sứ, Khuyến nông sứ, Đồn điền sứ…đồng thời quy định cự thể về chế độ thưởng phạt quan lại

- Quyền lực tập trung ngày càng lớn vào trong tay nhà vua

- Các chức quan đại thần văn, võ phần lớn do quý tộc họ Trần nắm giữ

Xuất phát từ bối cảnh đất nước trong thế kỉ XIII, nhân dân Đại Việt liên tục phải đương đầu với 3 lần xâm lược của quân Mông- Nguyên và đều giành thắng lợi. Do đó văn học thời Trần mang đậm lòng yêu nước và niềm tự hào dân tộc

Cả nhà Lý và Trần đều thực hiện chính sách “ngụ binh ư nông” (gửi binh ở nhà nông), cho quân sĩ luân phiên về cày ruộng và thanh niên đăng kí tên vào sổ nhưng vẫn ở nhà sản xuất, khi cần triều đình sẽ điều động

Nhà Trần rất quan tâm đến giáo dục:

- Quốc tử giám mở rộng việc đào tạo con em  quý tộc, quan lại. Các lộ, phủ quanh kinh thành đều có trường công.

- Các kì thi được tổ chức ngày càng nhiều, quy chế thi cũng được quy định rõ ràng: 7 năm thi tiến sĩ một lần, chọn Tam khôi (trạng nguyên, bảng nhãn, thám hoa) trong kì thi Đình

=> Đáp án D: dựng bia tiến sĩ ở Văn Miếu là hoạt động vinh danh thời Lê sơ