Giáo án Sinh học 10 Bài 11 (Chân trời sáng tạo): Vận chuyển các chất qua màng sinh chất

Trường: …………………….

Tổ: ………………………….

Họ và tên giáo viên:

………………………………..

Phẩm chất, năng lực

Mục tiêu

Mã hóa

1. Về năng lực

1.1. Năng lực Sinh học

Nhận thức sinh học

Nêu được khái niệm trao đổi chất ở tế bào.

SH 1.1.1

Phân biệt được các hình thức vận chuyển các chất qua màng sinh chất; vận chuyển thụ động, chủ động.

SH 1.5

Nêu được ý nghĩa của các hình thức vận chuyển thụ động, chủ động. Lấy được ví dụ minh họa.

SH 1.1.2

Trình bày được cơ chế và ý nghĩa của quá trình xuất, nhập bào.

SH 1.2

Lấy được ví dụ minh họa quá trình xuất, nhập bào ở vi sinh vật.

SH 1.1.3

Vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học

Vận dụng những hiểu biết về sự vận chuyển các chất qua màng sinh chất để giải thích một số hiện tượng thực tiễn.

SH 3.1

b. Năng lực chung

Giao tiếp và hợp tác

Biết sử dụng ngôn ngữ kết hợp với các phương tiện phi ngôn ngữ để trình bày cơ chế xuất bào, nhập bào.

GTHT 1.3

Phân tích được các công việc cần thực hiện để hoàn thành nhiệm vụ của nhóm khi tìm hiểu về cơ chế vận chuyển các chất qua màng sinh chất.

GTHT 4

2. Về phẩm chất

Trách nhiệm

Sẵn sàng chịu trách nhiệm về những nội dung đã trình bày trong quá trình học tập.

TN 1.3

Hoạt động của giáo viên – học sinh

Nội dung kiến thức

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

- GV cho HS nghiên cứu hình 11.1:

Khi tay của chúng ta ngâm trong nước quá lâu sẽ xuất hiện các nếp nhăn nheo. Nguyên nhân của hiện tượng này là gì?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS quan sát hình 11.1 thảo luận cặp đôi với bạn chung bàn trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- HS trả lời câu hỏi trong SGK.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV tổng hợp ý kiến, chưa đưa ra kết luận mà dẫn dắt vào bài mới.

- Gợi ý trả lời:

+ Khi tay của chúng ta ngâm trong nước quá lâu, lớp dầu trên da sẽ bắt đầu bị mất đi, nước bắt đầu xâm nhập khiến thể tích tế bào da sẽ tăng lên gấp 2 – 3 lần bình thường dẫn đến bề mặt da căng phồng, tạo thành nếp nhăn.

Hoạt động của giáo viên – học sinh

Nội dung kiến thức

Bước 1: Giao nhiệm vụ học tập:

- GV cho HS đọc thông tin mục I và trả lời câu hỏi:

+ Quan sát hình 11.2, hãy cho biết trao đổi chất ở tế bào bao gồm những quá trình nào.

+ Cho một số ví dụ về quá trình đồng hóa và dị hóa trong tế bào.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:

- HS tiếp nhận nhiệm vụ được giao, quan sát hình 11.2 kết hợp SGK trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận:

- GV mời HS trả lời.

- GV mời HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định:

- GV nhận xét câu trả lời rồi kết luận.

I. Trao đổi chất ở tế bào

Trao đổi chất ở tế bào gồm quá trình trao đổi chất giữa tế bào với môi trường và các phản ứng sinh hóa diễn ra bên trong tế bào. Quá trình chuyển hóa vật chất trong tế bào gồm có đồng hóa và dị hóa.

- Đồng hóa là quá trình tổng hợp các chất phức tạp từ các chất đơn giản, đồng thời tích lũy năng lượng. Vd: quá trình quang hợp, quá trình tổng hợp các enzim,…

- Dị hóa là quá trình phân giải các chất phức tạp từ các chất đơn giản và giải phóng năng lượng.Vd: quá trình tiêu hóa, quá tình hô hấp ở tế bào,…

Khái niệm

Nguyên lý vận chuyển

Các kiểu vận chuyển

Các yếu tố ảnh hưởng đến tốc độ khuếch tán

Phân biệt các loại môi trường

Ưu trương

Nhược trương

Đẳng trương

Khái niệm

- Là phương thức vận chuyển các chất qua màng sinh chất mà không cần tiêu tốn năng lượng.

Nguyên lý vận chuyển

- Là sự khuyếch tán của các chất từ nơi có nồng độ cao đến nơi có nồng độ thấp.

- Nước khuyếch tán qua màng gọi là sự thẩm thấu.

Các kiểu

vận chuyển

+ Khuyếch tán trực tiếp qua lớp phôtpholipit kép.

Gồm chất có kích thước nhỏ như CO2, O2 và các chất không phân cực.

+ Khuyếch tán qua kênh Protein xuyên màng.

Bao gồm các chất phân cực, các ion( Na, K), chất có kích pt lớn( gluco, aa),

+ Nước vận chuyển qua kênh aquaporin

Các yếu tố ảnh hưởng đến tốc độ khuếch tán

+ Sự chênh lệch nồng độ các chất trong và ngoài màng.

+ Đặc tính lý hóa của chất cần vận chuyển: kích thước, điện tích, hình dạng.

Phân biệt các loại môi trường

Ưu trương

Nồng độ chất tan ngoài MT > Nồng độ chất tan trong TB

Nhược trương

Nồng độ chất tan ngoài MT < Nồng độ chất tan trong TB

Đẳng trương

Nồng độ chất tan ngoài MT = Nồng độ chất tan trong TB

Hoạt động của giáo viên – học sinh

Nội dung kiến thức

1. Vận chuyển thụ động

Bước 1: Giao nhiệm vụ học tập

- Nhiệm vụ 1: GV làm thí nghiệm nhỏ giọt mực vào trong ly nước và yêu cầu HS trả lời: Các phân tử nước sẽ di chuyển thế nào? Tên gọi của hiện tượng này là gì?

- Nhiệm vụ 2: GV chiếu các video về vận chuyển thụ động, các con đường vận chuyển thụ động, hình ảnh về vận chuyển thụ động, hình ảnh mô phỏng các loại môi trường và yêu cầu HS đọc SGK – thảo luận nhóm hoàn thành phiếu học tập số 1

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

HS quan sát hình 11.1 - a, 11.1 - b và thông tin SGK mục I, trả lời câu hỏi:

+ Thế nào là vận chuyển thụ động?

+ Kiểu vận chuyển này dựa vào nguyên lí nào?

+ Phân biệt khuếch tán và thẩm thấu?

+ Điều kiện để xẩy ra sự vận chuyển thụ động là gì?

+ Có bao nhiểu kiểu vận chuyển thụ động? Các chất nào được vận chuyển tương ứng với các kiểu vận chuyển đó?

+ Các yếu tố nào ảnh hưởng đến sự vận chuyển thụ động?

+ Phân biệt 3 loại môi trường: ưu trương, đẳng trương và nhược trương?

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- HS: Quan sát hình, thông tin SGK, thảo luận, trả lời câu hỏi.

Bước 4: Kết luận, nhận định:

- GV nhận xét sản phẩm và trình bày của các nhóm, đưa ra đáp án phiếu học tập rồi kết luận

II. Sự vận chuyển các chất qua màng sinh chất

1. Vận chuyển thụ động

Nội dung phiếu học tập số 1

Khái niệm

Điều kiện xảy ra

Vai trò

Khái niệm

- Là phương thức vận chuyển các chất qua màng từ nơi có nồng độ thấp chất tan thấp đến nơi có nồng độ cao( ngược dốc nồng độ) và cần tiêu tốn năng lượng(ATP).

Điều kiện

xảy ra

- Tiêu tốn năng lượng (ATP)

- Cần kênh protein vận chuyển (máy bơm)

Vai trò

- Tế bào chủ động: vận chuyển các chất khi cần, đào thải các chất độc ra khỏi tế bào.

Hoạt động của giáo viên – học sinh

Nội dung kiến thức

Bước 1. Chuyển giao nhiệm vụ

- GV chiếu video về vận chuyển chủ động, hình ảnh động về vận chuyển chủ động, yêu cầu HS:

+ Quan sát hình ảnh, đọc SGK

+ Thảo luận nhóm hoàn thành phiếu học tập số 2.

Bước 2. Thực hiện nhiệm vụ học tập:

- HS quan sát các hình ảnh

- HS đọc SGK mục II – thảo luận cặp đôi thống nhất ý kiến điền vào phiếu học tập.

Bước 3. Báo cáo, thảo luận.

- GV yêu cầu HS nộp sản phẩm và cử đại diện trình bày, các nhóm còn lại nhận xét, bổ sung.

Bước 4. Kết luận, nhận định

- Lắng nghe nhận xét và kết luận của GV

2. Vận chuyển chủ động

Nội dung phiếu học tập số 2

Phương thức

Nhập bào

Xuất bào

Khái niệm

Cơ chế

Tiêu tốn năng lượng

Phương thức

Nhập bào

Xuất bào

Khái niệm

Phương thức TB đưa các chất vào bên trong TB bằng cách biến dạng màng sinh chất.

Phương thức TB chuyển các chất ra khỏi TB bằng cách biến dạng màng sinh chất.

Cơ chế

Màng TB lõm vào bao bọc “đối tượng” → “nuốt” đối tượng vào bên trong TB → liên kết ngay với lizoxom và phân hủy nhờ enzim.

- Giọt dịch: Ẩm bào.

- Chất rắn:Thực bào.

Hình thành các bóng xuất bàoliên kết với màng TB → màng TB biến dạng bài xuất chất thải ra ngoài.

Tiêu tốn năng lượng

Có

Có

Hoạt động của giáo viên – học sinh

Nội dung kiến thức

Bước 1. Chuyển giao nhiệm vụ

- GV chiếu video, hình ảnh về nhập bào – xuất bào, yêu cầu HS;

+ Yêu cầu HS quan sát hình ảnh và nghiên cứu

- Yêu cầu các nhóm thảo luận hoàn thành phiếu học tập số 3

Bước 2. Thực hiện nhiệm vụ học tập:

Định hướng, giám sát

- Gv quan sát hoạt động của các nhóm và hướng dẫn các nhóm yếu.

- HS quan sát hình ảnh- đọc SGK tảng 49.

- Mỗi nhóm thảo luận theo kỹ thuật khăn trải bàn hoàn thành nhiệm vụ GV giao:

điền vào phiếu học tập

Bước 3. Báo cáo, thảo luận

- GV yêu cầu các nhóm nộp sản phẩm

- Yêu cầu các nhóm cử đại diện trình bày

- Các nhóm nộp sản phẩm - Các nhóm cử đại diện trình bày sản phẩm của mình.

- Các nhóm còn lại lắng nghe và bổ sung

Bước 4. Kết luận, nhận định

- Gv nhận xét sản phẩm của các nhóm và phân trình bày của mỗi nhóm.

- GV đưa ra kết luận

II. Nhập bào – xuất bào:

Nội dung phiếu học tập số 3

Vận chuyển thụ động

Vận chuyển chủ động

Chiều

vận chuyển

Nguyên lí

Con đường

Năng lượng

Vận chuyển thụ động

Vận chuyển chủ động

Chiều

vận chuyển

- Từ nơi có nồng độ cao đến nơi có nồng độ thấp.

- Từ nơi có nồng độ thấp đến nơi có nồng độ cao.

Nguyên lí

- Theo nguyên lí khuếch tán.

- Không tuân theo nguyên lí khuếch tán.

Con đường

- Qua kênh prôtêin đặc hiệu.

- Qua lỗ màng.

- Qua protein đặc hiệu.

Năng lượng

- Không tiêu tốn năng lượng.

- Tiêu tốn năng lượng ATP.