Giáo án Bài 21: Khái niệm, cấu tạo và chu trình nhân lên của virus Sinh học 10 Cánh diều

Trường: …………………….

Tổ: ………………………….

Họ và tên giáo viên:

………………………………..

Hoạt động của giáo viên và học sinh

Nội dung

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV yêu cầu học sinh hoạt động cặp đôi và trả lời câu hỏi: Hình 21.1 thí nghiệm của Dmitri Ivanovsky, 1982. Mô tả thí nghiệm tìm nguyên nhân gây bệnh Khảm thuốc lá. Hãy thảo luận và nêu nhận xét về đặc điểm mầm bệnh”

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập

- Học sinh chú ý theo dõi, kết hợp kiến thức đã học, suy nghĩ và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, định hướng.

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

- GV gọi 2 – 3 HS trình bày câu trả lời.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét và dẫn dắt vào bài học mới.

- Các câu trả lời của HS:

* Gợi ý:

Nhận xét về đặc điểm mầm bệnh gây bệnh khảm thuốc lá:

- Mầm bệnh đi qua được màng lọc vi khuẩn → Mầm bệnh có kích thước rất nhỏ (nhỏ hơn vi khuẩn).

- Phun dịch qua lọc lên môi trường dinh dưỡng thì không phát triển nhưng phun lên cây thuốc lá thì lại phát triển → Mầm bệnh sống kí sinh bắt buộc trong tế bào của cây thuốc lá.

Hoạt động của giáo viên và học sinh

Nội dung kiến thức

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

Từ thí nghiệm của ivanovsky, kết hợp đọc SGK

- HS quan sát hình ảnh SARS – CoV- 2 và 1 số virus SGK hoặc cho xem video và trả lời câu hỏi:

Câu 1: Nêu khái niệm virus từ đó cho biết virus có những đặc điểm nào khác so với vi khuẩn.

Câu 2: Để nuôi virus, các nhà khoa học sẽ dùng loại môi trường gì?

- HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS nghiên cứu sgk theo cặp đôi, suy nghĩ và xung phong trả lời câu hỏi.

- GV bao quát lớp, gợi ý HS trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

- GV mời 2 HS bất kì trả lời câu hỏi, gọi 1 vài HS nhận xét, góp ý, bổ sung.

- GV nhận xét, đánh giá kết quả câu trả lời của HS.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét và kết luận.

- HS ghi nội dung bài học vào vở.

I. Khái niệm virus

- Virus là dạng sống, không có cấu tạo tế bào, kích thước rất nhỏ, sống kí sinh bắt buộc trong tế bào của sinh vật.

- Virus chứa vật chất di truyền (nucleic acid) và protein nhưng không có cấu tạo tế bào nên không được gọi là cơ thể mà gọi là hạt virus. Kích thước virus rất nhỏ, đường kính khoảng 20 – 300 nm, chúng không trao đổi chất nên phải sử dụng vật chất có sẵn trong tế bào chủ khỉ nhân lên.

Các thành phần cấu tạo virus

Chức năng

1. Hệ gen: (acid nucleic): 1 ADN hoặc 1 ARN chuỗi đơn hoặc chuỗi kép.

Quyết định mọi đặc điểm của virus.

2.Vỏ bọc protein (capsid): Cấu tạo từ các đơn vị protein.

Bảo vệ hệ gen virus.

Một số virus có thêm vỏ ngoài.

+ Cấu tạo vỏ ngoài là lớp kép lipid và protein.

+ Mặt vỏ ngoài có các gai glycoprotein.

Giúp virus bám lên bề mặt tế bào chủ.

Hoạt động của giáo viên và học sinh

Nội dung kiến thức

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV yêu cầu học sinh hoạt động nhóm, khi thảo luận trả lời các câu hỏi sau:

+ Quan sát hình 21. 2 SGK, hoàn thành phiếu học tập số 1: thành phần cấu tạo của virus và chức năng của mỗi thành phần.

- GV hỏi thêm 1 số câu hỏi liên quan đến bài học.

- HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập

- Học sinh làm việc cá nhân: nghiên cứu nội dung trong SGK.

- HS thảo luận nhóm, thống nhất nội dung và hoàn thành PHT.

- GV bao quát lớp, gợi ý nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

- GV mời đại diện nhóm báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ. Các nhóm khác lắng nghe, đặt câu hỏi, bổ sung và thống nhất ý kiến.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét kết quả thực hiện nhiệm vụ của HS, của các nhóm và chốt lại một số ý kiến cơ bản như ở mục sản phẩm.

- GV đánh giá câu trả lời của HS, của các nhóm.

- GV kết luận nội dung bài học, HS ghi bài vào vở như ở mục sản phẩm phiếu học tập.

II. Cấu tạo của virus

- Dựa vào đặc điểm có hay không có màng phospholipid kép, virus được chia thành hai loại là virus trần và virus có màng bọc.

- Cả hai loại đều có lõi là phân tử nucleic acid mang thông tin di truyền và vỏ capsid bao bọc bảo vệ phía ngoài, hỗn hợp hai thành phần này gọi là nucleocapsid.

+ Virus trần, protein của vỏ capsid thường đóng vai trò làm thụ thể cho virus bám dính lên bề mặt tế bào chủ.

+ Ở virus có màng bọc, các gai glycoprotein trên lớp màng phospholipid kép chính là các thụ thể của virus. Ở một số virus gây bệnh trên vi khuẩn ví dụ như phage T4, thụ thể nằm ở đầu tận cùng của lông đuôi.

Tên giai đoạn

Mô tả diễn biến

Gợi ý câu hỏi may mắn (Bốc thăm và trả lời 1 câu hỏi)

1. Bám dính (hấp phụ)

Virus cố định trên bề mặt tế bào chủ nhờ mối liên kết đặc hiệu giữa thụ thể của virus và thụ thể của tế bào chủ.

Câu 1: Virus có thể phá hủy tế bào chủ để giải phóng.

Câu 2: HIV xâm nhập vào tế bào của hệ thống miễn dịch như T-CD4 làm suy giảm miễn dịch nên các VSV cơ hội tấn công.

Câu 3: Vì đặc hiệu giữa thụ thể của virus và thụ thể của tế bào chủ.

2. Xâm nhập

Virus trần đưa trực tiếp vật chất di truyền vào trong tế bào chủ, virus có màng bọc đưa nucleocapsid hoặc cả virus vào trong tế bào chủ rồi “cởi áo” để giải phóng vật chất di truyền.

3. Sinh tổng hợp

Virus sử dụng các vật chất có sẵn của tế bào chủ tiến hạnh tổng hợp các phân tử protein, nucleic acid nhờ enzyme của tế bào chủ hoặc enzyme do virus tổng hợp.

4. Lắp ráp

Các thành phần của virus sẽ hợp nhất với nhau.

5. Giải phóng

Virus có thể phá hủy tế bào chủ để giải phóng.

Hoạt động của giáo viên và học sinh

Nội dung kiến thức

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV có thể cho học sinh xem video về sự nhân lên của virus trong tế bào. (HS không sử dụng SGK ở mục III).

- GV yêu cầu học sinh ghép các mảnh ghép về diễn biến quá trình nhân lên của virus đúng với mỗi giai đoạn, không sử dụng SGK.

- Để khắc sâu kiến thức về chu trình nhân lên của virus, GV yêu cầu các nhóm thảo luận về các câu hỏi bổ sung:

- Quan sát hình 21.4 in và 21.5 SGK, mô tả các giai đoạn trong chu trình nhân lên của virus. Em có nhận xét gì về thời gian nhân lên của phage T4 trong tế bào chủ? Cho biết điều gì xảy ra với tế bào chủ khi virus được giải phóng?

- HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thực hiện nhiệm vụ theo nhóm.

- GV bao quát lớp, gợi ý HS trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

- GV HS các nhóm báo cáo.

- GV nhận xét, đánh giá kết quả câu trả lời của HS.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét và kết luận.

- HS ghi nội dung bài học vào vở.

III. Chu trình nhân lên của virus

Chu trình nhân lên của virus trải qua 5 giai đoạn:

- (1) Bám dính (Hấp phụ): Virus cố định trên bề mặt tế bào chủ nhờ mối liên kết đặc hiệu giữa thụ thể của virus và thụ thể của tế bào chủ.

- (2) Xâm nhập: Virus trần đưa trực tiếp vật chất di truyền vào trong tế bào chủ, virus có màng bọc thì đưa cấu trúc nucleocapsid hoặc cả virus vào trong tế bào chủ rồi mới phá bỏ các cấu trúc bao quanh (Cởi áo) để giải phóng vật chất di truyền.

- (3) Sinh tổng hợp: Virus sử dụng các vật chất có sẵn của tế bào chủ tiến hành tổng hợp các phân tử protein và nucleic acid nhờ enzyme của tế bào chủ hoặc enzyme do virus tổng hợp.

- (4) Lắp ráp: Các thành phần của virus sẽ hợp nhất với nhau để hình thành cấu trúc nucleocapsid.

- (5) Giải phóng: Virus có thể phá hủy tế bào chủ để giải phóng đồng thời các hạt virus hoặc chui từ từ ra ngoài và làm tế bào chủ chết dần. Virus có màng bọc sẽ sử dụng màng của tế bào chủ có gắn các protein đặc trưng của virus làm màng bao xung quanh. Các virus mới được hình thành sẽ xâm nhiễm vào các tế bào khác và bắt đầu một chu trình mới.

1. D

2. A

3. C

4. A

5. B

Thành phần cấu tạo virus

Chức năng

Tên giai đoạn trong chu trình nhân lên của virus

Mô tả diễn biến

Gợi ý câu hỏi may mắn

(Bốc thăm và trả lời 1 câu hỏi)

Câu 1: Điều gì sẽ xảy ra với tế bào chủ khi virus được giải phóng?

Câu 2: Tại sao những người bị hôi chứng HIV/AIDS thường dễ mắc các bệnh như lở loét da và tiêu chảy?

Câu 3: Tại sao mỗi loại virus chỉ gây bệnh ở một hoặc một số loài sinh vật nhất định? Cho ví dụ

1

Xác định được mục tiêu, nhiệm vụ học tập

2

Đề xuất ra các phương pháp thực hiện PHT

3

Chủ động giải quyết những nhiệm vụ khó của nhóm

4

Tìm và chia sẻ các nguồn tài liệu cho các thành viên nhóm

5

Có tóm tắt lại những nội dung chính của buổi thảo luận nhóm

6

Em xem xét vấn đề của nhóm đưa ra ở nhiều quan điểm khác nhau

7

Em tham gia đủ các buổi làm việc nhóm

8

Em đóng góp ý kiến xây dựng dàn ý, nội dung báo cáo của nhóm, có lập kế hoạch làm việc cho nhóm

9

Em có điều khiển phân chia các nhiệm vụ cho các thành viên

10

Em có đề xuất các thay đổi cần thiết về chủ đề báo cáo

11

Em chấp nhận, tôn trọng các quan điểm khác nhau của nhóm

12

Em giúp nhóm đạt được các quyết định công bằng và hợp lí