I. Khái niệm virus
- Virus là thực thể chưa có cấu tạo tế bào, vô cùng nhỏ bé và sống kí sinh bắt buộc trong tế bào sinh vật.
- Virus chứa vật chất di truyền (nucleic acid) và protein nhưng không có cấu tạo tế bào. Kích thước của virus siêu nhỏ, 20 - 300 micromet.
- Chúng không trao đổi chất nên phải sử dụng vật chất có sẵn của vật chủ để nhân lên (chúng kí sinh nội bào bắt buộc và chỉ nhân lên trong tế bào vật chủ).
+ Virus có thể sống kí sinh ở tất cả các nhóm sinh vật, từ vi khuẩn đến động vật, thực vật. Mỗi loại virus chỉ xâm nhập và lây nhiễm cho một số loài sinh vật nhất định (phổ vật chủ của virus)
II. Cấu trúc virus
Virus được cấu trúc bởi 2 thành phần cơ bản:
- Lõi nucleic acid: DNA hoặc RNA, mạch kép hoặc mạch đơn.
- Lớp vỏ capsid: cấu tạo từ protein là capsomer. Ngoài ra, một số virus có lớp vỏ ngoài (phosphplipid + protein) chứa gai glycoprotein giúp bám chặt vào vật chủ, nhận diện tế bào chủ để xâm nhập.
III. Phân loại virus
- Dựa vào vỏ ngoài: virus trần và virus có vỏ ngoài.
- Dựa vào sự sắp xếp capsomer ở vỏ capsid: virus xoắn, virus khối và virus có cấu trúc hỗn hợp.
- Dựa vào vật chất di truyền của virus có thể là DNA hoặc RNA, mạch kép hoặc mạch đơn. Dựa vào vật chất di truyền người ta chia virus thành 2 loại: virus DNA và virus RNA.
- Dựa vào đối tượng vật chủ: virus kí sinh ở vi khuẩn, virus kí sinh ở nấm, virus kí sinh ở thực vật và virus kí sinh ở động vật và người.
IV. Quá trình nhân lên của virus trong tế bào chủ
- Chu trình nhân lên của virus chỉ được thực hiện bên trong tế bào vật chủ. Quá trình này diễn ra rất nhanh.
- Chu trình nhân lên của virus trong tế bào chủ gồm 5 giai đoạn: hấp phụ => xâm nhập => tổng hợp => lắp ráp => phóng thích.
V. Chu trình sinh tan và tiềm tan
- Quá trình nhân lên của virus có thể theo hai cách khác nhau:
+ Chu trình tan
+ Chu trình tiềm tan
- Một số virus tồn tại cả hai chu trình, những virus có khả năng này trong một tế bào vật chủ gọi là virus ôn hòa.
VI. Cơ chế gây bệnh của virus
- Quá trình nhân lên của virus làm cho tế bào vật chủ bị chết.
- Virus gây bệnh cho cơ thể bằng cách giết chết tế bào, làm tổn thương mô, cơ quan trong cơ thể và làm cho các bệnh nền (bệnh đã có trước khi nhiễm virus) nặng hơn.
- Khả năng gây bệnh của virus có liên quan đến những yếu tố của virus (lượng virus, con đường xâm nhập, tốc độ nhân lên và lây lan) và vật chủ (tuổi, tình trạng miễn dịch,...).
Ví dụ: Virus PCV (Porcine circovirus) gây bệnh Circo virus trên heo
