I. Vị trí địa lý, phạm vi châu Phi
- Diện tích: 30,3 triệu km2, đứng thứ 3 thế giới sau châu Á và châu Mỹ.
- Vị trí: kéo dài từ khoảng 37oB đến 35oN. Đại bộ phận lãnh thổ nằm giữa hai chí tuyến, tương đối cân xứng hai bên xích đạo.
- Tiếp giáp:
+ Ba mặt châu Phi được bao bọc bởi biển và đại dương: phía bắc là Địa Trung Hải, phía tây là Đại Tây Dương, phía đông là Ấn Độ Dương.
+ Tiếp giáp với lục địa Âu – Á qua kênh đào Xuy-ê.
- Hình dạng: châu Phi có hình dạng khối “mập mạp”, đường bờ biển ít bị chia cắt, có rất ít các vịnh biển và bán đảo lớn.
II. Đặc điểm tự nhiên
a. Địa hình và khoáng sản
- Địa hình: khá đơn giản, châu Phi có rất ít núi cao và đồng bằng thấp.
+ Gần như toàn bộ châu lục là một khối cao nguyên khổng lồ, với độ cao trung bình 750m. Trên đó có các sơn nguyên xen các bồn địa thấp.
+ Phía đông có nhiều thung lũng sâu, hồ dài và hẹp.
- Khoáng sản: rất phong phú và đa dạng, phân bố chủ yếu ở phía bắc và phía nam lục địa. Các khoáng sản quan trọng là đồng, vàng, uranium, kim cương, dầu mỏ,...
b. Khí hậu
- Nóng và khô bậc nhất thế giới:
+ Nhiệt độ trung bình năm trên 20oC
+ Lượng mưa ít và giảm dần từ xích đạo về hai chí tuyến, hình thành những hoang mạc lớn, lan ra sát biển.
Nguyên nhân: do ảnh hưởng của vị trí địa lý (giữa hai chí tuyến), hình dạng lãnh thổ, địa hình và các dòng biển nóng, lạnh ven bờ.
- Các đới khí hậu phân bố gần như đối xứng qua xích đạo, gồm:
+ Khí hậu xích đạo: nóng ẩm, mưa nhiều quanh năm.
+ Khí hậu cận xích đạo: chịu tác động của gió mùa, một mùa nóng ẩm, mưa nhiều; một mùa khô, mát.
+ Khí hậu nhiệt đới: ở Bắc Phi mang tính lục địa, rất khô và nóng; ở Nam phi ẩm và đỡ nóng hơn.
+ Khí hậu cận nhiệt: mùa đông ấm, ẩm ướt, mưa nhiều; mùa hạ khô, trời trong sáng.
c. Sông, hồ
- Mạng lưới sông hồ kém phát triển và phân bố không đều, tùy thuộc vào lượng mưa.
- Sông có nhiều thác, ghềnh, nên có trữ năng thủy điện lớn, nhưng không thuận lợi cho giao thông. Các sông lớn là sông Nin, sông Công-gô, sông Dăm-be-di,....
- Có nhiều hồ lớn như Tan-ga-ni-ca, hồ Tuốc-ca-na,... được hình thành từ các đứt gãy.
d. Các môi trường tự nhiên
Các môi trường tự nhiên ở châu Phi phân bố đối xứng qua xích đạo:
|
Môi trường |
Khí hậu |
Cảnh quan |
|
Xích đạo |
Nóng ẩm và điều hòa |
Rừng rậm xanh quanh năm |
|
Nhiệt đới |
Phân hóa mùa mưa và mùa khô rõ rệt. |
Rừng thưa và xavan cây bụi |
|
Hoang mạc |
Khắc nghiệt, ít mưa. Biên độ nhiệt giữa ngày và đêm lớn |
Thực vật nghèo nàn. Động vật chủ yếu là rắn độc, kì đà, một số loài gặm nhấm,... |
|
Cận nhiệt |
Mùa đông ấm, ẩm và mưa nhiều. Mùa hạ nóng, khô |
Rừng cây bụi lá cứng |
e. Sinh vật
Châu Phi có thành phần thực vật và động vật phong phú và đa dạng:
- Thực vật: có keo, bao báp, cọ dầu, cỏ voi, sồi thường xanh, ô-liu, chà là, ...
Chà Là - Món Quà Thiên Nhiên Từ Ốc Đảo Sa Mạc Sahara
- Động vật: hươu cao cổ, ngựa vằn, voi, hà mã, sơn dương, tê giác đen, sư tử, ... lạc đà một bướu, linh cẩu, ...
Lạc đà
Hươu cao cổ
Sư tử
III. Vấn đề môi trường trong sử dụng tự nhiên
- Một số vấn đề môi trường trong sử dụng tự nhiên ở châu Phi:
|
Vấn đề |
Nguyên nhân |
Hậu quả |
|
Suy giảm tài nguyên rừng |
- Do tốc độ khai thác quá nhanh - Không khôi phục diện tích rừng |
- Mất môi trường sống của các loài sinh vật - Hoang mạc hóa đất đai - Nguồn nước suy giảm |
|
Nạn săn bắt và buôn bán động vật hoang dã |
Con người săn bắt trái phép |
Giảm số loài động vật hoang dã, nhiều loài có nguy cơ tuyệt chủng. |
- Giải pháp:
+ Trồng, khôi phục và bảo vệ rừng.
+ Kiểm soát, tuyên tuyền, ban hành các quy định và xây dựng các khu bảo tồn thiên nhiên để bảo vệ động vật hoang dã và môi trường sống của chúng.
