I. Khái niệm đất và vỏ phong hóa
- Đất là lớp vật chất mỏng, vụn bở, bao phủ trên bề mặt các lục địa và đảo, được tạo thành do quá trình phong hóa các loại đá.
- Cấu tạo của đất gồm: chất khoáng, chất hữu cơ, không khí và nước.
- Đặc trưng cơ bản của đất là độ phì. Độ phì là khả năng đất cung cấp nước, các chất dinh dưỡng và các yếu tố khác (như nhiệt, khí, ...), giúp thực vật sinh trưởng và phát triển.
- Phẫu diện đất là một mặt thẳng đứng của đất, có các tầng đất khác nhau. Mỗi tầng đất có quá trình hình thành khác nhau, tính chất đất cũng khác nhau về màu sắc, vật liệu, độ phì, ...
- Vỏ phong hóa là sản phẩm phong hóa của đá gốc, phần trên cùng của vỏ Trái Đất chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố bên ngoài, có cấu trúc phân tầng theo chiều thẳng đứng.
II. Các nhân tố hình thành đất
Đất được hình thành do tác động đồng thời của nhiều nhân tố: đá mẹ, khí hậu, sinh vật, địa hình, thời gian và con người.
- Đá mẹ: Là nhân tố khởi đầu cho quá trình hình thành đất. Cung cấp các khoáng vật cho đất, tạo nên tính chất vật lí, hóa học của đất.
- Nếu đất được hình thành từ đá mẹ có tính chất chua như granit, thạch anh, ... thì đất sẽ chua.
- Nếu đất được hình thành từ đá mẹ có tính chất kiềm như gabrô, badan, ... thì đất mang tính kiềm.
- Khí hậu (nhiệt độ và lượng mưa) có vai trò quan trọng trong quá trình hình thành đất, tạo thuận lợi hoặc gây khó khăn đến quá trình phong hóa đá, quá trình phân giải các chất khoáng và chất hữu cơ trong đất.
- Sinh vật
- Tham gia vào quá trình phá hủy đá
- Là nguồn cung cấp chất hữu cơ cho đất. Vi sinh vật phân hủy xác động, thực vật để thành mùn. Động vật sống trong đất có tác dụng làm đất tơi xốp.
- Sinh vật còn ngăn chặn xói mòn, rửa trôi đất.
Địa hình (độ cao, độ dốc và hướng địa hình)
- Độ cao: càng lên cao nhiệt độ không khí càng giảm, quá trình phong hóa diễn ra chậm, dẫn đến quá trình hình thành đất yếu.
- Độ dốc: ảnh hưởng đến tốc độ xói mòn đất, nên những nơi bằng phẳng thường có tầng đất dày hơn nơi có địa hình dốc.
- Hướng sườn núi: khác nhau nhận được lượng nhiệt ẩm khác nhau, làm cho đất ở các sườn núi cũng có nhiều khác biệt.
Thời gian: Thời gian hình thành đất còn được gọi là tuổi đất. Thời gian hình thành đất càng lâu, thì đất càng dày.
Con người: có tác động tích cực hoặc tiêu cực đến đất:
- Tích cực: làm cho đất tơi xốp, cung cấp độ ẩm và chất dinh dưỡng cho đất bằng các biện pháp thủy lợi, làm ruộng bậc thang.
- Tiêu cực: làm cho đất nhanh thoái hóa và bạc màu.
