I. Thạch quyển
- Thạch quyển là phần cứng ngoài cùng của vỏ Trái Đất, bao gồm vỏ Trái Đất và phần trên của lớp Manti.
- Vật chất chủ yếu cấu tạo nên thạch quyển ở trạng thái cứng và chủ yếu là các loại đá.
- Độ dày khoảng 100km.
- Ranh giới bên dưới của thạch quyển tiếp xúc với lớp quánh dẻo của manti, nên các mảng kiến tạo có thể dịch chuyển hoặc trượt trên đó.
II. Thuyết kiến tạo mảng
- Thuyết kiến tạo mảng ra đời vào những năm 60 của thế kỉ XX, trên cơ sở thuyết “Lục địa trôi” của nhà bác học người Đức A-vê-ghê-ne (Alfred Wengener)
- Theo thuyết kiến tạo mảng, vỏ Trái Đất trong quá trình hình thành đã bị gãy vỡ, tách ra thành từng mảng cứng gọi là mảng kiến tạo.
- Toàn bộ bề mặt Trái Đất được chia thành 7 mảng kiến tạo lớn và một số mảng nhỏ:
+ Mảng Âu – Á
+ Mảng Phi
+ Mảng Bắc Mĩ
+ Mảng Nam Mĩ
+ Mảng Thái Bình Dương
+ Mảng Ấn Độ - Ôxtrâylia
+ Mảng Nam Cực
Các mảng nhỏ: Mảng Trung Mĩ, mảng Na-xca, mảng Arap, mảng Iran, mảng Phi-lip-pin...
- Mỗi mảng kiến tạo thường bao gồm cả phần lục địa và phần đáy đại dương, cũng có mảng chỉ có phần đại dương (mảng Thái Bình Dương).
- Các mảng kiến tạo không đứng yên mà dịch chuyển trên lớp quánh dẻo của manti, chúng có thể xô vào nhau hoặc tách xa nhau.
- Nguyên nhân của các hiện tượng kiến tạo như uốn nếp, đứt gãy, ... và động đất, núi lửa là do sự hoạt động chuyển dịch một số mảng kiến tạo của vỏ Trái Đất. Nhìn chung, vùng tiếp xúc giữa các mảng kiến tạo, thường là những nơi không ổn định.
* Khi hai mảng kiến tạo xô vào nhau: chúng sẽ bị dồn ép và uốn nếp các lớp đất đá lên khỏi mặt đất.
- Tạo nên các dãy núi cao, đồ sộ (như dãy Himalaya giữa mảng Ấn Độ - Ôxtrâylia và mảng Âu – Á)
- Hình thành các vực biển (vực Mariana)
- Sinh ra động đất, núi lửa (đảo núi lửa Phi-lip-pin giữa mảng Thái Bình Dương và mảng Phi-lip-pin)
- Sinh ra hiện tượng hút chìm: Khi mảng đại dương chuyển động tiến sát vào mảng lục địa, nó bị hút chìm xuống dưới mảng lục địa, nâng rìa lục địa lên và uốn nếp các lớp đá trầm tích ở đáy đại dương thành các dãy núi (dãy Cooc-đi-e ở Bắc Mĩ, dãy An-đet ở Nam Mĩ, dãy Pi-rê-nê, dãy An-pơ, dãy Cac-pat ở Nam Âu, ....
- Hiện tượng trượt bằng: xảy ra khi hai mảng kiến tạo gặp nhau rồi dịch chuyển ngang, sẽ tạo nên các vết nứt lớn của vỏ Trái Đất dọc theo đường tiếp xúc. Điển hình như vết nứt tạo nên vịnh Ca-li-phooc-ni-a giữa mảng Bắc Mĩ và mảng Thái Bình Dương.
* Khi hai mảng kiến tạo tách xa nhau: Xảy ra hiện tượng phun trào macma, tạo nên các dãy núi ngầm, kèm theo động đất, núi lửa.
Ví dụ: sống núi giữa Đại Tây Dương được hình thành do sự tách rời giữa mảng Âu – Á và mảng Bắc Mĩ.
