Giáo án Lịch sử 11 bài 9: Cách mạng tháng Mười Nga năm 1917 và cuộc đấu tranh bảo vệ cách mạng (1917 - 1921) mới nhất

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức HS cần nắm

* Hoạt động 1 : Cả lớp, cá nhân

- GV sử dụng bản đồ đế quốc Nga 1914 để HS quan sát thấy được vị trí của đế quốc Nga với lãnh thổ chiếm 1/6 diện tích đất đai thế giới.

I. Cách mạng tháng Mười Nga 1917

1. Nước Nga trước cách mạng.

- HS vừa nghe, quan sát lược đồ.

- GV tiếp tục yêu cầu HS quan sát SGK những nét cơ bản về tình hình nước Nga trước cách mạng để thấy được.

+ Sự suy sụp về kinh tế.

+ Sự lạc hậu, bảo thủ về chính trị.

+ Những mâu thuẫn xã hội ở Nga trước cách mạng.

- HS theo dõi SGK và phát biểu.

- GV bổ sung, kết luận

+ Về chính trị: Đầu thế kỉ XX (sau cách mạng 1905 - 1907) Nga vẫn là một nước quân chủ chuyên chế, mọi quyền lực trong nước nằm trong tay Nga hoàng Nicôlai II (một chế độ chính trị lạc hậu nhất châu Âu, kìm hãm sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở Nga). So sánh chế độ chính trị ở Nga với chế độ chế độ cộng hòa ở các nước châu Âu khác. Nga hoàng còn thực hiện những chính sách bảo thủ, phản động, đẩy nước Nga vào cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất gây nên những hậu quả nghiêm trọng về kinh tế, xã hội cho đất nước.

- Về chính trị: Đầu thế kỉ XX Nga vẫn là một nước quân chủ chuyên chế, đứng đầu là Nga hoàng.

+ Nga hoàng đã đẩy nhân dân Nga vào cuộc chiến tranh đế quốc, gây nên hậu quả kinh tế xã hội nghiêm trọng.

+ Về kinh tế: Nga chỉ là nước tư bản chủ nghĩa phát triển muộn, ngày càng lạc hậu và lệ thuộc vào phương Tây, lại bị chiến tranh tàn phá làm cho nền kinh tế suy sụp. Sau 3 năm theo đuổi chiến tranh, đầu năm 1917 nền kinh tế quốc dân hoàn toàn kiệt quệ, sản xuất công nghiệp và nông nghiệp đình đốn, nạn đói trầm trọng.

- Về kinh tế: lạc hậu, kiệt quệ vì chiến tranh, nạn đói xảy ra ở nhiều nơi, công nghiệp, nông nghiệp đình đốn.

+ Về xã hội: GV minh họa bằng bức ảnh “Những người nông dân Nga đầu thế kỉ XX” và giúp HS thấy được: phương tiện canh tác lạc hậu ở Nga lúc bấy giờ, phần lớn lao động ngoài đồng đều là phụ nữ, đàn ông phải ra trận. Ở bức tranh “Những người lính Nga ngoài Mặt trận tháng 1/1917”: cảnh tượng bãi xác binh lính Nga, chứng tỏ ngoài mặt trận quân đội Nga đã thua trận. Tính đến năm 1917 có tới 1,5 triệu người chết và 4 triệu người bị thương. Điều đó khiến nhân dân Nga càng came ghét chế độ Nga hoàng. Tình trạng lạc hậu, suy sụp về kinh tế và chính sách bảo thủ, phản động của Nga hoàng đã đè nặng lên các tầng lớp nhân dân Nga khiến cho cuộc sống của họ vô cùng cực khổ.

- Về xã hội:

+ Đời sống của nông dân, công nhân, các dân tộc trong đế quốc Nga vô cùng cực khổ.

+ Phong trào phản đối chiến tranh đòi lật đổ Nga hoàng diễn ra khớp nơi.

- GV minh họa thêm bằng bức ảnh nơi ở của nông dân Nga năm 1917: họ vẫn sống trong những túp lều lụp xụp, xiêu vẹo như nơi ở của những người nông nô thời trung đại. Chứng tỏ sự lạc hậu trong nông nghiệp và đời sống cực khổ của người nông dân. Trong khi đó Nga hoàng lại dốc hết sức người, sức của vào chiến tranh đế quốc. Mâu thuẫn giữa nông dân Nga với Nga hoàng ngày càng gay gắt, bùng nổ thành các cuộc đấu tranh.

* Hoạt động 2: Cả lớp

- GV tiểu kết: Như vậy, năm 1917 nước Nga đã tiến sát tới một cuộc cách mạng nhằm lật đổ chế độ Nga hoàng. Cách mạng diễn ra như thế nào, kết quả ra sao, chúng ta cùng tìm hiểu phần 2.

* Hoạt động 1:

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK diễn       biến cuộc Cách mạng tháng               2/1917:

- HS theo dõi SGK theo yêu cầu của GV:Tóm tắt diễn biến cuộc cách mạng về nguyên nhân bùng nổ, hình thức, lực lượng tham gia và kết quả cách mạng.

2. Từ Cách mạng tháng Hai đến Cách mạng tháng Mười

* Cách mạng dân chủ tư sản tháng 2/1917:

- GV bổ sung, kết luận.

+ Ngày 23/2/1917 cách mạng bùng nổ bằng cuộc biểu tình của 9 vạn nữ công nhân
Pê-tơ-rô-gơ-rát và lan rộng khắp thành phố, đến ngày 27/2/1917 phong trào nhanh chóng chuyển từ tổng bãi công chính trị sang khởi nghĩa vũ trang. Chiếm các công sở, bắt giam các tướng tá, Bộ trưởng của Nga hoàng.

+ Lãnh đạo: Đảng Bôn-sêvích lãnh đạo công nhân chuyển từ tổng bãi công chính trị sang khởi nghĩa vũ trang.

- Ngày 23/2/1917 cách mạng bùng nổ bằng cuộc biểu
tình của 9 vạn nữ công nhân
Pê-tơ-rô-gơ-rát.

- Phong trào nhanh chóng chuyển từ tổng bãi công chính trị sang khởi nghĩa vũ trang.

- Lãnh đạo là Đảng Bôn-sê-vích

+ Lực lượng tham gia: công nhân, binh lính, nông dân (66.000 binh lính giác ngộ, đứng về phe cách mạng).

- Lực lượng tham gia là công nhân, binh lính, nông dân.

* Kết quả: Nga hoàng Nicôlai II thoái vị, chế độ quân chủ chuyên chế sụp đổ. Chỉ trong vòng 8 ngày, quần chúng nhân dân đã vùng dậy lật đổ chế độ cũ, bầu ra các Xô viết đại biểu công nhân, nông dân và binh lính. Giai cấp tư sản thành lập Chính phủ lâm thời. Nga trở thành nước Cộng hòa.

- Kết quả:

+ Chế độ quân chủ chuyên chế Nga hoàng bị lật đổ.

GV giúp HS hiểu về các “Xô viết”: Trong quá trình cách mạng tháng 2/1917 chống chế độ Nga hoàng, công nhân và binh lính đã thành lập các ủy ban đại biểu, gọi là các Xô viết. Ngày 27/2/1917 đại biểu các Xô viết họp và bầu ra Xô viết thủ đô gọi là: “Xô viết đại biểu công nhân và binh lính Pê-tơ-rô-gơ-rát”.

+ Xô viết đại biểu công nhân và binh lính được thành lập (tháng 3/1917 toàn nước Nga có 555 Xô viết)

+ Cùng thời gian giai cấp tư sản cũng thành lập Chính phủ lâm thời.

* Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân

- GV hỏi: Căn cứ vào diễn biến, kết quả của Cách mạng tháng 2/1917, em hãy cho biết tính chất của cách mạng.

- HS suy nghĩ, trả lời.

- GV nhận xét, bổ sung kết luận: Cách mạng tháng 2/1917 ở Nga mang tính chất của cuộc cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới (GV so sánh Cách mạng tháng 2/1917 ở Nga với những cuộc cách mạng tư sản cận đại để HS thấy được điểm mới của Cách mạng tháng 2/1917).

- Tính chất: Cách mạng tháng 2/1917 ở Nga là cuộc cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới.

* Hoạt động 1:

- GV thuyết trình: Sau cách mạng tháng Hai, ở Nga có 2 chính quyền song song tồn tại. Sau đó GV gọi một HS nhắc lại hai chính quyền được thành lập sau Cách mạng tháng Hai là những chính quyền nào.

- HS nhắc lại kiến thức ở phần trước:

+ Chính phủ lâm thời của giai cấp tư sản.

* Cách mạng tháng Mười Nga 1917

- Sau Cách mạng tháng Hai, Nga tồn tại 2 chính quyền song song:

+ Chính phủ lâm thời (tư sản)

+ Xô viết đại biểu của công nhân, binh lính.

+ Xô viết đại biểu (vô sản)

- GV nêu câu hỏi: Cục diện chính trị này có thể kéo dài được không? Tại sao?

- HS suy nghĩ trả lời.

- GV nhận xét, kết luận: Cục diện chính trị này không thể kéo dài vì hai chính quyền đại diện cho hai giai cấp đối lập trong xã hội không thể cùng song song tồn tại.

- GV có thể mở rộng: Hia chính quyền song song tồn tại là tình hình độc đáo của nước Nga sau Cách mạng tháng 2/1917, 2 chính quyền này đại diện cho lợi ích của các giai cấp đối kháng tư sản - công nhân và các tầng lớp nhân dân lao động. Ngày 27/2/1917 đại biểu các Xô viết đã họp và thành lập Xô viết Pêtơrôgrát, đảm nhận chức năng một chính quyền. Tuy nhiên, lúc này chiếm đa số trong Xô viết là những người Men-sê-vích và xã hội cách mạng. Những người này đã ủng hộ giai cấp tư sản thành lập Chính phủ lâm thời do Huân tước Lơvốp làm Thủ tướng. Trước tình hình đó Lê-nin đã thông qua Đảng Bôn-sê-vích đề ra bản Luận cương tháng 4 chỉ ra mục tiêu đường lối tiếp theo của cách mạng Nga là chuyển từ cách mạng dân chủ tư sản sang cách mạng xã hội chủ nghĩa.

=> Cục diện không thể kéo dài.

- Trước tình hình đó Lê-nin và Đảng Bôn-sê-vích đã xác định đường lối tiếp theo của cách mạng Nga là chuyển từ cách mạng dân chủ tư sản sang cách mạng xã hội chủ nghĩa (lật đổ chính quyền tư sản lâm thời).

- Trước hết Đảng Bôn-sê-vích chủ trương đấu tranh hòa bình để tập hợp lực lượng. Tháng 7/1917 cuộc biểu tình hòa bình của công nhân, binh lính, thủy thủ Pêtơrôgrát bị đàn áp đẫm máu (400 người bị chết và bị thương). Phong trào cách mạng bị khủng bố mạnh mẽ, khả năng đấu tranh hòa bình không còn, Đại hội lần thứ VI của Đảng Bôn-sê-vích Nga từ ngày 26/7 => 3/8 đã xác định khẩu hiệu chính trị mới là” “Lật đổ nền chuyên chính của giai cấp tư sản bằng con đường khởi nghĩa vũ trang”. Đến đầu tháng 10/1917, không khí cách mạng đã bao trùm hết nước Nga. Trước tình hình đó, Lê-nin bí mật từ Phân Lan trở về nước trực tiếp lãnh đạo khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền.

- Đầu tháng 10/1917 không khí cách mạng bao trùm cả nước. Lê-nin đã về nước trực tiếp lãnh đạo khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền.

* Hoạt động 2:

- GV yêu cầu HS đọc SGK tóm tắt diễn biến kết quả của khởi nghĩa.

- HS tự tóm tắt diễn biến khởi nghĩa vào vở.

- Diễn biến khởi nghĩa

- GV bổ sung: đêm 24/10/1917 khởi nghĩa bắt đầu, các đơn vị cận vệ đỏ đã chiếm được những vị trí then chốt của thủ đô và bao vây cung điện Mùa Đông, nơi ẩn náu cuối cùng của Chính phủ tư sản. Đêm 25/10 (7/11) quân khởi nghĩa đã tấn công cung điện Mùa Đông: Vào lúc 09h40’ đêm 25/10 đại bác của các đơn vị cận vệ đã bắt đầu nã đạn vào cung điện Mùa Đông. Đến 1h50’ sáng 26/10, cánh cửa gian phòng, nơi các Bộ trưởng ẩn nấp đã bị lật tung. Người chỉ huy đội cận vệ đỏ An-tô-nốp Ốp-sen-kô dõng dạc tuyên bố “Nhân danh ủy ban quân sự cách mạng Xô viết Pêtơrôgrát, tôi tuyên bố Chính phủ tư sản lâm thời đã bị lật đổ”.

+ Đêm 24/10/1917 bắt đầu khởi nghĩa.

+ Đêm 25/10 tấn công cung điện Mùa Đông, bắt giữ các bộ trưởng của Chính phủ tư sản.

=> Khởi nghĩa Pêtơrôgrát giành thắng lợi.

Sau Pêtơrôgrát là tháng lợi ở Mátxcơva, đầu 1918 cách mạng giành được thắng lợi hoàn toàn trên đất nước Nga rộng lớn. Cách mạng tháng Mười giành thắng lợi, chính quyền đã thuộc về tay nhân dân.

+ Ngày 3/11/1918 chính quyền Xô viết giành thắng lợi trên khắp nước Nga rộng lớn.

* Hoạt động 3: Cá nhân

- GV: Em hãy cho biết tính chất của Cách mạng tháng Mười?

- HS căn cứ vào mục tiêu cách mạng, lãnh đạo cách mạng, lực lượng tham gia, kết quả, hướng phát triển của cách mạng để trả lời.

- GV kết luận: Cách mạng tháng Mười Nga có mục đích khác hẳn các cuộc cách mạng tư sản đầu cận đại, nó lật đổi Chính phủ tư sản, giành chính quyền về tay nhân dân, vì vậy nó mang tính chất cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa (cách mạng vô sản)..

- Tính chất: Cách mạng tháng Mười mang tính chất của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa

- GV dẫn dắt: Lịch sử đã cho thấy việc giành chính quyền đã khó, song việc giữ chính quyền còn khó hơn. Ví dụ: Trường hợp Công xã Pari 1871. Nước Nga đã xây dựng bảo vệ chính quyền Xô viết như thế nào? Đó là nội dung mục II.

* Hoạt động 1: Cá nhân

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy sự thành lập chính quyền Xô viết.

- HS theo dõi SGK: Ngay trong đêm 25/10 (7/11/1917 lịch Nga cũ) Đại hội Xô viết toàn Nga lần thứ hai khai mạc ở Điện Xmônưi đã thành lập chính quyền Xô viết do Lê-nin đứng đầu.

- GV mở rộng: Điện Xmônưi là một Tu viện, một trường dòng nổi tiếng cho các nữ quý tộc được chính Nữ hoàng bảo trợ, trong cách mạng, Xmônưi là đại bản doanh của Ủy ban Trung ương Xô viết toàn Nga và của Xô viết Pêtơrôgrát. Lê-nin đã trực tiếp chỉ đạo cách mạng tại đây.

II. Các cuộc đấu tranh xây dựng và bảo vệ chính quyền Xô viết

1. Xây dựng chính quyền Xô viết

- Đêm 25/10/1917 chính quyền Xô viết được thành lập do Lê-nin đứng đầu.

* Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân

- Chính sách của chính quyền:

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK về những chính sách của chính quyền Xô viết với câu hỏi: Chính quyền Xô viết đã làm được những việc gì và đem lại lợi ích cho ai?

- HS trả lời câu hỏi.

- GV nhận xét bổ sung.

+ Chính quyền Xô viết thông qua sắc lệnh hòa bình và sắc lệnh ruộng đất. Trong đó sắc lệnh hòa bình lên án cuộc chiến tranh đế quốc chủ nghĩa là “một tội ác lớn đối với nhân loại” và đề nghị các nước tham chiến đàm phán để ký kết hòa ước. Sắc lệnh ruộng đất nhằm giải quyết ruộng đất cho nông dân, thủ tiêu không bồi thường ruộng đất của địa chủ,..., quốc hữu hóa ruộng đất.

+ Thủ tiêu bộ máy Nhà nước cũ, xây dựng bộ máy Nhà nước mới của người lao động.

+ Thủ tiêu những tàn tích của chế độ phong kiến, xóa bỏ sự phân biệt đẳng cấp, những đặc quyền của Giáo hội, thực hiện nam, nữ binh quyền, các dân tộc bình đẳng và có quyền tự quyết.

+ Đập tan bộ máy Nhà nước cũ, xây dựng bộ máy Nhà nước mới.

+ Thủ tiêu những tàn tích của chế độ phong kiến đem lại các quyền tự do, dân chủ cho nhân dân.

+ Xây dựng Hồng quân (quân đội cách mạng) để bảo vệ chính quyền Xô viết.

+ Thành lập hồng quân để bảo vệ chính quyền cách mạng.

+ Quốc hữu hóa các nhà máy xí nghiệp của giai cấp tư sản, thành lập Hội đồng kinh tế quốc dân tối cao để xây dựng nền kinh tế xã hội chủ nghĩa.

+ Quốc hữu hóa các nhà máy xí nghiệp của giai cấp tư sản, xây dựng nền kinh tế xã hội chủ nghĩa.

- Những việc làm của chính quyền Xô viết đã đem lại lợi ích và bảo vệ lợi ích cho nhân dân lao động, thể hiện tính ưu việt tiến bộ của một chính quyền mới, chính quyền của dân, do dân, vì dân,khác hẳn và đối lập với những chính quyền cũ của giai cấp phong kiến, tư sản ở nước Nga cũng như các nước khác ở châu Âu. Sự ra đời của Nhà nước Xô viết khiến các đế quốc lo lắng. Chúng tìm mọi cách cấu kết với bọn phản động trong nước phá hoại chính quyền mới này.

- GV: Nước Nga đã làm gì để bảo vệ chính quyền cách mạng?

* Hoạt động 1: Cả lớp

2. Bảo vệ chính quyền Xô viết

- GV trình bày: Cuối năm 1918 quân đội 14 nước đế quốc cấu kết với các lực lượng phản cách mạng trong nước mở cuộc tấn công nhằm tiêu diệt nước Nga Xô viết.

- Để chống thù trong giặc ngoài đầu 1919 chính quyền Xô viết đã thực hiện chính sách “Cộng sản thời chiến”.

- Cuối năm 1918 quân đội 14 nước đế quốc cấu kết với bọn phản trong nước tấn công tiêu diệt nước Nga.

- Đầu năm 1919 chính quyền Xô viết đã thực hiện chính sách cộng sản thời chiến.

* Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân

- GV yêu cầu HS đọc SGK để thấy được nội dung, ý nghĩa của chính sách cộng sản thời chiến.

- GV kết luận:

- Nội dung của chính sách:

+ Nhà nước kiểm soát toàn bộ nên công nghiệp: quốc hữu hóa đại công nghiệp và công nghiệp vừa và nhỏ nhằm tích lũy hàng tiêu dùng tiếp tế cho quân đội.

+ Nhà nước kiểm soát toàn bộ nền công nghiệp.

+ Trưng thu lượng thực thừa của nông dân theo nguyên tắc “Không thu một chút gì của nông dân nghèo, thu của trung nông với mức độ phải, thu nhiều của phú nông”. Nhà nước độc quyền lúa mì. Năm 1920 chế độ này được áp dụng với cả khoai tây, rau đậu và nhiều nông phẩm khác.

+ Trưng thu lượng thực thừa của nông dân.

+ Thi hành chế độ cưỡng bức lao động đối với toàn dân từ 16 tuổi đến 50 tuổi theo nguyên tắc “Ai không làm thì không ăn”.

+ Thi hành chế độ cưỡng bức lao động.

+ Ban hành lệnh tổng động viên kêu gọi thanh niên nhập ngũ bảo vệ chính quyền. GV minh họa bằng bức áp phích năm 1920 “Bạn đã ghi tên tình nguyện chưa”, năm 1918 Hồng quân có nửa triệu người, đến tháng 9/1919 có 3,5 triệu, cuối năm 1920 là 5 triệu 3000 người.

- GV hỏi: Chính sách cộng sản thời chiến có tác dụng, ý nghĩa gì?

- HS dựa vào chính sách, suy nghĩ trả lời.

- GV nhận xét: Nga đã huy động được tối đa sức người, sức của phục vụ đất nước. Phát huy cao độ sức mạnh tổng hợp của cả dân tộc vào cuộc đấu tranh chống thù trong giặc ngoài. Bằng sức mạnh đó cuối 1920 Hồng quân Liên Xô đã đánh tan 14 nước đế quốc can thiệp, bảo vệ vững chắc Nhà nước Xô viết non trẻ. Chứng tỏ chính sách này rất phù hợp với tình hình nước Nga sau cách mạng.

-  Chính sách đã động viên tối đa nguồn của cải nhân lực của đất nước, tạo nên sức mạnh tổng hợp, đến cuối năm 1920 Nga đẩy lùi sự can thiệp của các nước đế quốc, bảo vệ chính quyền non trẻ.

* Hoạt động 1: Cá nhân

- GV yêu cầu một HS nhắc lại kết quả của Cách mạng tháng Mười Nga. Kết quả đó có ý nghĩa gì với nước Nga và với thế giới.

- HS suy nghĩ trả lời.

- Với nước Nga.

- GV giúp HS thấy rõ ý nghĩa quốc tế của Cách mạng tháng Mười: nó là cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới. Có ý nghĩa mở đầu và mở đường, đáp ứng đòi hỏi cấp bách của cuộc đấu tranh giải phóng người lao động và các dân tộc bị áp bức trên thế giới. Cách mạng tháng Mườikhông những thức tỉnh, cổ vũ ý chí đấu tranh mà còn có ý nghĩa mở đầu và mở đường cho cuộc đấu tranh giải phóng loài người khỏi bị áp bức bóc lột.

+ Đập tan ách áp bức, bóc lột của phong kiến, tư sản, giải phóng công nhân và nhân dân lao động.

+ Đưa công nhân và nông dân lên nắm chính quyền, xây dựng chủ nghĩa xã hội.

- Với thế giới:

+ Làm thay đổi cục diện thế giới.

+ Cổ vũ và để lại nhiều bài học kinh nghiệm cho cách mạng thế giới.

Sự kiện

Thời gian

1. Cách mạng dân chủ tư sản bùng nổ ở Nga

a. Đầu năm 1918

2. Lê-nin về nước trực tiếp chỉ đạo cách mạng

b. Tháng 2/1917

3. Quân khởi nghĩa chiếm cung điện Mùa Đông

c. Ngày 7/10/1917

4. Cách mạng giành thắng lợi trên toàn nước Nga

d. Ngày 25/10/1917