I. Vị trí địa lý, phạm vi châu Á
- Vị trí: Châu Á nằm trải dài trong khoảng từ vùng cực Bắc đến khoảng 10oN.
- Tiếp giáp: với hai châu lục và ba đại dương
+ Phía tây với châu Âu và châu Phi.
+ Phía đông với Thái Bình Dương
+ Phía bắc với Bắc Băng Dương
+ Phía nam với Ấn Độ Dương
- Hình dạng:
+ Châu Á có dạng hình khối, từ bắc xuống nam rộng khoảng 8500km, từ đông sang tây rộng khoảng 9200 km (từ ven Địa Trung Hải tới ven Thái Bình Dương).
+ Bờ biển bị chia cắt mạnh bởi các biển và vịnh.
- Kích thước: châu Á là châu lục lớn nhất thế giới, diện tích (kể cả các đảo) khoảng 44,4 triệu km2.
II. Đặc điểm tự nhiên
a. Địa hình
- Địa hình châu Á rất đa dạng, gồm: núi và sơn nguyên cao đồ sộ; cao nguyên và đồng bằng rộng lớn, .... Bề mặt địa hình bị chia cắt mạnh.
- Địa hình chia thành các khu vực:
+ Ở trung tâm là vùng núi cao, đồ sộ và hiểm trở nhất thế giới (VD: dãy Thiên Sơn, Côn Luân, Himalaya_
+ Phía đông gồm các núi, cao nguyên và đồng bằng rộng. Địa hình thấp dần về phía biển.
+ Phía nam và tây nam gồm các dãy núi trẻ, sơn nguyên và đồng bằng xen kẽ.
- Địa hình núi cao và hiểm trở chiếm tỉ lệ diện tích lớn (khoảng ¾ diện tích châu lục), các dãy núi chạy theo hai hướng chính là bắc – nam và đông – tây. gây khó khăn cho: giao thông, sản xuất và đời sống. Trong quá trình khai thác cần chú ý đến chống xói mòn và sạt lở đất.
- Các cao nguyên và đồng bằng rộng, thuận lợi cho sản xuất và định cư.
- Khu vực ven biển và hải đảo bị chia cắt mạnh tạo thành các vũng, vịnh, ...
b. Khoáng sản
- Tài nguyên khoáng sản đa dạng và phong phú với trữ lượng lớn. Một số loại khoáng sản có trữ lượng lớn như: than, dầu mỏ, khí đốt, sắt, đồng, crôm, mangan,...
- Phân bố rộng khắp trên lãnh thổ.
* Thuận lợi:
- Phát triển công nghiệp khai thác, chế biến và xuất khẩu khoáng sản.
- Cung cấp nguyên liệu cho các ngành công nghiệp như sản xuất ô tô, luyện kim,...
* Khó khăn:
- Đa số khoáng sản phân bố ở vùng đồi núi khó khai thác
- Tài nguyên khoáng sản giàu có nhưng không vô tận.
=> Trong quá trình khai thác cần sử dụng tiết kiệm, hiệu quả, hạn chế tàn phá môi trường.
c. Khí hậu
- Châu Á có đầy đủ các đới khí hậu, mỗi đới phân hóa thành nhiều kiểu khí hậu khác nhau. Có sự khác biệt lớn về chế độ nhiệt, gió và mưa.
- Khí hậu gió mùa và khí hậu lục địa chiếm diện tích lớn nhất:
* Ý nghĩa:
- Thuận lợi: Tạo nên sự đa dạng của các sản phẩm nông nghiệp và hoạt động du lịch.
- Khó khăn: Chịu ảnh hưởng của nhiều thiên tai (bão, lũ lụt, hạn hán,... ) và biến đổi khí hậu.
d. Sông, hồ
- Châu Á có mạng lưới sông khá phát triển với nhiều hệ thống sông lớn: Hoàng Hà, Trường Giang, Mê Kông, Ô-bi, Lê-na, ...
Sông Mê Công
- Các sông phân bố không đồng đều và có chế độ nước phức tạp:
- Châu Á có nhiều hồ lớn như: Bai-can, Ban-khat, Ton-le-sap, ... được hình thành từ các đứt gãy hoặc miệng núi lửa đã tắt. Một số hồ có kích thước rộng lớn còn được gọi là “biển” như: Biển Ca-xpi, Biển Chết, ...
- Sông hồ châu Á có ý nghĩa quan trọng đối với kinh tế, đời sông con người và môi trường tự nhiên. Tuy nhiên, cần sử dụng hợp lí nguồn nước sông, hồ để tránh ô nhiễm và cạn kiệt.
e. Đới thiên nhiên
* Châu Á có ba đới thiên nhiên:
- Đới lạnh:
+ Phân bố: dải hẹp phía bắc châu lục
+ Khí hậu: cực và cận cực, lạnh giá khắc nghiệt.
+ Thực vật: nghèo nàn, chủ yếu là rêu và địa y, không có cây thân gỗ.
+ Động vật: là các loài chịu được lạnh hoặc loài di cư.
- Đới ôn hòa:
- Chiếm diện tích rộng lớn, phân hóa từ bắc xuống nam, từ đông sang tây.
+ Phía Bắc: thuộc vùng Xibia
- Khí hậu: ôn đới lục địa, lạnh khô về mùa đông.
- Thực vật: Rừng lá kim phát triển mạnh
- Đất: Pốt-dôn.
- Đông vật: tương đối phong phú.
+ Phía đông, đông nam Trung Quốc và quần đảo Nhật Bản:
- Khí hậu cận nhiệt gió mùa, lượng mưa tương đối lớn
- Thực vật: rừng lá rộng cận nhiệt (nhiều loài lấy gỗ, dược liệu quý)
+ Sâu trong lục địa:
- Khí hậu: khô hạn, khắc nghiệt
- Cảnh quan: thảo nguyên, hoang mạc, bán hoang mạc.
- Đới nóng:
+ Khí hậu chủ yếu: nhiệt đới gió mùa và xích đạo
+ Cảnh quan: rừng mưa nhiệt đới và rừng nhiệt đới gió mùa ( với nhiều loại gỗ tốt, động vật quý hiếm).
* Hiện trạng rừng:
- Trừ rừng lá kim, còn lại phần lớn rừng và thảo nguyên đã bị con người khai phá
- Rừng tự nhiên còn rất ít, nhiều loài động – thực vật bị suy giảm nghiêm trọng về số lượng.
=> Cần phục hồi và bảo vệ rừng.
