Bài 9. Vị trí địa lí, phạm vi và đặc điểm tự nhiên châu Phi

Châu Phi là châu lục lớn thứ 3 trên thế giới, sau châu Á và châu Mĩ. Diện tích là 30 triệu km² và đại bộ phận diện tích nằm giữa chí tuyến Bắc và chí tuyến Nam.

Xem chú giải ở góc bên trái phía dưới của lược đồ phân bố lượng mưa châu Phi (màu vàng), ta thấy lượng mưa phân bố dưới 200mm phân bố chủ yếu ở hoang mạc Xa-ha-ra và hoang mạc Na-míp

Châu Phi là châu lục lớn thứ 3 trên thế giới, sau châu Á và châu Mĩ. Bao bọc châu Phi là các đại dương và biển: Đại Tây Dương, Ấn Độ Dương, Địa Trung Hải và Biển Đỏ.

Châu Phi có khí hậu nóng, nhiệt độ trung bình trên 20⁰C. Nguyên nhân châu Phi có khí hậu nóng là do đại bộ phận lãnh thổ châu Phi nằm giữa hai đường chí tuyến Bắc và Nam.

Đường bờ biển châu Phi ít bị chia cắt, rất ít các vịnh biển, bán đảo và đảo. Như vậy, đặc điểm có nhiều bán đảo lớn không phải đặc điểm của đường bờ biển của châu Phi.

Địa hình châu Phi khá đơn giản. Có thể coi toàn bộ lục địa là một khối cao nguyên khủng lồ, trên đó chủ yếu là các sơn nguyên xen các bồn địa thấp. Châu Phi rất ít núi cao và đồng bằng.

Châu Phi nối liền với châu Á bới eo đất Xuy-ê. Người ta đã đào kênh Xuy-ê qua eo đất này, thông với Địa Trung Hải và Biển Đỏ. Kênh Xuy-ê là một trong hai kênh đào lớn nhất và tàu thuyền qua lại nhộn nhịp nhất thế giới.

Châu Phi có những loại khoáng sản chủ yếu là: Vàng, kim cương, uranium, sắt, đồng và phốt phát. Ngoài ra còn có nhiều dầu mỏ và khí đốt. Tất cả các mỏ khoáng sản tập trung chủ yếu ở Nam Phi và dọc ven biển Địa Trung Hải của Bắc Phi.

Sông Nin là con sông dài nhất thế giới (6 695km), tiếp đến là sông A-ma-dôn (6 437km) ở Nam Mỹ và dài thứ 3 thế giới là sông Von-ga (3 531km) ở châu Âu.

Các hoang mạc ở châu Phi là: hoang mạc Xa-ha-ra, hoang mạc Na-míp và hoang mạc Ca-la-ha-ri. Còn hoang mạc (sa mạc) Gô-bi là sa mạc thuộc khu vực châu Á.

Kim cương được kí hiệu dạng gần hình thoi nhưng bị cụt ở phần đầu phía trên (xem bảng chú giải góc bên trái phía dưới của lược đồ tự nhiên châu Phi). Ta thấy, kim cương ở châu Phi phân bố (tập trung) chủ yếu ở Nam Phi.

Châu Phi là châu lục có đại bộ phận lãnh thổ nằm giữa hai đường chí tuyến Bắc và chí tuyến Nam, có đường xích đạo chạy qua giữa cùng với diện tích lãnh thổ rộng lớn nên châu Phi có khí hậu khô và nóng.

Nguyên nhân khiến châu Phi có khí hậu nóng và khô bậc nhất thế giới chủ yếu là do châu Phi có khí hậu nóng là do đại bộ phận lãnh thổ châu Phi nằm giữa hai đường chí tuyến Bắc và Nam, chịu ảnh hưởng của các dòng biển lạnh chạy sát ven bờ và các khối khí lạnh, khô ở lục địa Á-Âu thổi sang.

Nguyên nhân chủ yếu khiến châu Phi là châu lục có nhiều hoang mạc vá bán hoang mạc rộng lớn nhất thế giới, đặc biệt là phần lãnh thổ phía Bắc với hoang mạc Xa-ha-ra lớn nhất thế giới là do:

- Thứ nhất châu Phi nằm trong khu vực nội chí tuyến, phần lãnh thổ phía Bắc có đường chí tuyến Bắc gần như chạy qua lãnh thổ nên nhận được một lượng bức xạ Mặt Trời rất lớn trong năm.

- Thứ 2, sát ven bờ phía Tây và Tây Bắc ở phần lãnh thổ phía Bắc là dòng biển lạnh chạy sát ven bờ không gây mưa cho lục địa.

- Thứ 3 là hàng năm châu Phi chịu ảnh hưởng của các khối khí từ châu Á thổi sang với tính chất khô và nóng.

Ngoài ra còn do đường bờ biển của châu Phi ít khúc khuỷu và có các dãy núi chạy sát ven bờ nên mưa chỉ tập trung ở phía bờ biển (khu vực có các dòng biển nóng chạy qua), cùng với đó là hình khối rộng lớn của châu Phi (đặc biệt là Bắc Phi) nên biển ảnh hưởng rất ít vào sâu trong nội địa.

Nguyên nhân chủ yếu mưa lớn trung bình năm trên 2000mm tập trung chủ yếu ở vùng phía bắc vịnh Ghi-nê, phía đông bán đảo Ma-đa-ga-xca là do tác động của dòng biển nóng Ghi-nê (phía bắc vịnh Ghi-nê), dòng biển nóng Mô-Dăm-Bích, Mũi Kim kết hợp với địa hình ven bờ của châu Phi.