thuyết minh về bài thơ bánh trôi nước (thể thơ thất ngôn tứ tuyệt)

Trong xã hội phong kiến xưa, người phụ nữ luôn phải chịu những bất công, những định kiến đầy nghiệt ngã của xã hội. Sinh ra là người phụ nữ đã định sẵn những bất công, khác với các bậc nam nhi, họ bị coi thường, khinh rẻ, đối xử tàn nhẫn. Đó chính là nàng Kiều, nàng Tiểu Thanh trong thơ Nguyễn Du, là Vũ Thị Thiết trong tác phẩm của Nguyễn Dữ... Trong xã hội phong kiến ấy, người phụ nữ không có tiếng nói, cũng như bất kì địa vị vị gì. Hồ Xuân Hương đã được xem như một hiện tượng của nền văn học Việt Nam. Vì lần đầu tiên trong lịch sử văn chương, có người phụ nữ đề cao người phụ nữ, cất những vần thơ đấu tranh cho số phận của người phụ nữ, châm biếm, đả kích, thậm chí là hạn bệ các "thần tượng" trong xã hội lúc bấy giờ là vua chúa, quan lại, giai cấp thống trị. Một trong những bài thơ tiêu biểu của Hồ Xuân Hương là bài thơ "Bánh trôi nước".

Thơ Hồ Xuân Hương có cái sắc sảo trong câu từ, châm biếm chua cay khi phê phán giai cấp thống trị, những con người có chức có quyền nhưng sống tàn nhẫn, giả dối, đáng khinh. Lần đầu tiên có người dám lên tiếng và đả kích mạnh mẽ như vậy. Tuy nhiên, khi viết về những người phụ nữ, Hồ Xuân Hương lại luôn dành cho họ sự đồng cảm sâu sắc cùng với thái độ thiết tha nhất, bài thơ "Bánh trôi nước" viết về thân phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa, đó là một thân phận nổi trôi, phù du và vận mệnh, cuộc sống của mình họ không được tự định đoạt mà hoàn toàn là do những người đàn ông, những người chồng của họ.

"Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non"

Mở đầu bài thơ, nhà thơ Hồ Xuân Hương đã gợi mở những hình ảnh của những chiếc bánh trôi nước. Bánh trôi nước là loại bánh làm bằng bột gạo nếp, qua bàn tay của những người nghệ nhân thì khi nặn xong chúng có hình dạng tròn trịa cùng một màu trắng đặc trưng của gạo. Ở trong bài thơ này, nhà thơ Hồ Xuân Hương đã mượn hình ảnh của những chiếc bánh trôi nước để nói về cuộc sống và số phận của những người phụ nữ trong xã hội xưa. Hiểu như thế ta có thể thấy qua hình ảnh tròn, trắng của những chiếc bánh trôi gợi ra vẻ đẹp bên ngoài, vẻ đẹp hình thể của những người phụ nữ.

Đó chính là một vẻ đẹp tươi mới, tròn trịa, đầy sức sống "Thân em vừa trắng lại vừa tròn". Nhưng đối nghịch với vẻ đẹp đầy sức sống đó lại là một số phận, tương lai đầy mịt mờ, tăm tối "Bảy nổi ba chìm với nước non". Về ý nghĩa tả thực, ta có thể hiểu đây là là quá trình luộc chín bánh, hoàn thành bước cuối cùng. Nhưng đây cũng chỉ là một hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng. Bởi nó gợi ra số phận, cuộc đời đầy thăng trầm, biến đổi của những người phụ nữ. Như đã nói, trong xã hội xưa, sinh ra trong thân phận của người phụ nữ vốn đã là một thiệt thòi, bất công.

Bởi từ khi sinh ra đến lúc dựng vợ gả chồng thì họ hoàn toàn không được quyết định bất cứ vấn đề gì, kể cả tình yêu, đối tượng kết hôn, hạnh phúc của cả cuộc đời mình, vì trong xã hội xưa có quan niệm "Cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy", hay "xuất giá tòng phu", nghĩa là một khi đã lấy chồng thì mọi việc đều phải theo chồng. Vì vậy mà số phận thăng hay trầm đều hoàn toàn dựa vào người chồng của mình:

"Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son"

Đến câu thơ này thì ý niệm của hai câu thơ đầu được thể hiện, triển khai một cách rõ nét, cụ thể hơn. Nếu như những chiếc bánh trôi tròn, méo, rắn, nát đều phụ thuộc vào tay người nặn, nếu như được họ cẩn trọng, nâng niu thì khi hoàn thành chiếc bánh sẽ có hình tròn mà màu trắng trong. Ngược lại, nếu người nghệ nhân vô tâm, hời hợt thì chiếc bánh sẽ bị méo mó, và khi luộc trong nước sẽ bị vỡ. Đối với người con gái trong xã hội xưa cũng vậy, nếu may mắn gặp được người cũng biết yêu thương, trân trọng thì cuộc sống của học sẽ hạnh phúc, vui vẻ; còn khi lấy phải người chồng độc đoán, vũ phu thì họ sẽ có cuộc sống đau khổ, bất hạnh. Nhưng dẫu cuộc sống có bất biến, phù du thì những người con gái ấy vẫn giữ được vẻ đẹp trong trắng thủy chung trong tâm hồn. Đến đây thì hình ảnh của những người phụ nữ trong xã hội xưa được hoàn thiện, không chỉ có vẻ đẹp ngoại hình mà vẻ đẹp tâm hồn của họ rất đáng được trân trọng.

Mượn hình ảnh của những chiếc bánh trôi, nữ sĩ Hồ Xuân Hương đã xây dựng thành công hình ảnh của người phụ nữ xưa, đó là những người phụ nữ có vẻ đẹp toàn diện, không chỉ là vẻ đẹp hình thức mà còn là vẻ đẹp của tâm hồn. Dẫu có những bất hạnh, đau khổ thì vẻ đẹp tâm hồn ấy không những không mất đi mà còn sáng rực lên những tia sáng của phẩm chất, đạo đức. Thông qua bài thơ, nhà thơ cũng thể hiện sự đồng cảm sâu sắc với thân phận bất hạnh của người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa.

   Hình ảnh bánh trôi nước đã trở thành hình ảnh quen thuộc đối với mỗi người dân đất Việt .Và kể cả trong văn học, người ta cũng có thể bắt gặp hình ảnh này nhưng được nâng lên ở một tầm ý nghĩa cao hơn và mang nhiều nét độc đáo. Đó chính là bài thơ " Bánh trôi nước" của Hồ Xuân Hương, đã lấy hình tượng bánh trôi để biểu tượng cho số phận cũng như vẻ đẹp phẩm chất, tâm hồn của người phụ nữ Việt Nam.

   Trong văn học Việt Nam,Hồ Xuân Hương được coi là hiện tượng độc đáo " Nhà thơ phụ nữ viết về phụ nữ". Hồ Xuân Hương quê ở Quỳnh Lưu , Nghệ An nhưng sống chủ yếu ở kinh thành Thăng Long.Bà đi nhiều nơi và thân thiết với nhiều danh sĩ nổi tiếng như Nguyễn Du,...Tuy nhiên, cuộc đời, tình duyên của bà lại éo le và ngang trái. Sáng tác của bà bao gồm cả chữ Nômvà chữ Hán, đặc biệt nổi tiếng là tập thơ Lưu Hương kí. Với phong cách trào phúng mà trữ tình,đậm đã chất dân gian từ đề tài, cảm hứng cho đến ngôn ngữ hình tượng đã làm nên sự độc đáo trong con người cũng như văn thơ Hồ Xuân Hương. Nổi bật trong các sáng tác của bà đó là tiếng nói thương cảm với người phụ nữ. là sự khẳng định đề cao khát vọng của họ.

   Bài thơ " Bánh trôi nước" là tác phẩm tiêu biểu cho phong cách và con người Hồ Xuân Hương. Bài thơ được sáng tác trong hoàn cảnh đặc biệt và có ý nghĩa lớn lao. Sống giữa một thời đại phong kiến xã hội trọng nam khinh nữa, đa thê thiếp khiến cho người phụ nữ phải chịu biết bao nhiêu là cảnh bất hạnh và những số phận bị hắt hủi đau thương. Bản thân là một nữ sĩ Hồ xuân Hương đồng cảm và thấu hiểu những nỗi bất hạnh của người phu nữ thời phong kiến cho nên bà đã chiêm nghiệm và sáng tác lên bài thơ này.Bánh trôi nước là bài thơ có nhiều tầng ý nghĩa, với ý nghĩa tả thực là miêu tả chiếc bánh trôi nước trắng, tròn, chìm nổi. Bài thơ là tiếng lòng cảm thông, xót xa cho thân phận lênh đênh, chìm nổi của người phụ nữ trong xã hội cũ. Là tiếng nói trân trọng, ngợi ca vẻ đẹp phẩm chất trong sáng, tình nghĩa, sắt son của người phụ nữ Việt Nam ngày xưa.

    Đây cũng là bài thơ tiêu biểu cho thể thơ thất ngôn tứ tuyệt.Đây là một thể thơ có nguồn gốc từ đời Đường bên Trung Quốc nhưng được người Việt Nam đánh giá cao và  chấp nhận là thơ Đương luật.Tử là bốn; tuyệt là dứt, ngắt.Gọi là thơ tứ tuyệt vì ngắt lấy 4 câu trong bài thơ bát cú mà thành. Một bài thơ gồm 4 câu, mỗi câu lại có bảy chữ. Thể thơ này có những niêm luật rất chặt chẽ. Thơ tứ tuyệt, có bài gieo vần bằng, có bài gieo vần trắc; vần bằng là phổ biến.Mỗi bài thơ tứ tuyệt có 3 vần: chữ cuối câu 1 bắt vần với chữ cuối câu 2, 4.Cũng có bài thơ tứ tuyệt chỉ có 2 vần: chữ cuối câu 2 bắt vần với chữ cuối câu 4.' Bánh trôi nước " là bài thơ được gieo vẫn chặt chẽ như thế. Chữ cuối trong câu 1, " tròn" được bắt vần với " non" trong câu 2 và " son" trong câu 4. Thơ tứ tuyệt có bài không có đối, có bài đối hai câu đầu, có bài đối hai câu cuối, có bài vừa có đối 2 cầu đầu, vừa có đối 2 câu cuối. " Bánh trôi nước" là một bài thơ không có đối. Mỗi câu thơ tứ tuyệt được đặt một cái tên riêng. Thơ tứ tuyệt có bố cục bốn phần. Câu thơ thứ nhất còn gọi là câu khai, giới thiệu hoàn cảnh hoặc mở đề cho bài thơ. Câu hai ( câu thực) nói rõ người hoặc cảnh mà tác giả muốn nói trong bài thơ. Câu thơ thứ 3( câu luận) đưa ra ý kiến và quan điểm của tác giả. Câu cuối, còn gọi là câu kết rút ra quy luật chung hay kết cục nào đó cho bài thơ.
   Với thể thơ thất ngôn tứ tuyệt ngắn gọn ,ngôn ngữ bình dị và sử dụng mô típ dân gian và sáng tạo trong nhiều tầng ý nghĩa đã làm nên giá trị cho bài thơ và sức sống lâu bền đến hiện tại.