Sự đấu tranh giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản, tất yếu sẽ dẫn tới sự ra đời của chế độ

Điểm xuất phát của C. Mác khi nghiên cứu về xã hội là “con người hiện thực”, tức không phải con người chung chung, trừu tượng như một số các nhà triết học trước đó, mà đây là con người đang sống trong một đất nước nhất định, một dân tộc nhất định, một thời đại nhất định. C. Mác đã phát hiện ra một sự thật vô cùng hiển nhiên là: “Người ta phải có khả năng sống đã rồi mới có thể “làm ra lịch sử”. Nhưng muốn sống được phải có thức ăn, thức uống, nhà ở, quần áo và vài thứ khác nữa”(1). Đây là nhu cầu đầu tiên và tối thiểu của con người để họ có thể sống, tồn tại và muốn có những thứ đó con người buộc phải lao động, sản xuất. Quá trình sản xuất là quá trình kết hợp thống nhất hữu cơ giữa người lao động và tư liệu sản xuất. Chừng nào trong xã hội có sự tách rời giữa người lao động và tư liệu sản xuất, hay nói cách khác, có tồn tại chiếm hữu tư nhân về tư liệu sản xuất, lúc đó trong xã hội xuất hiện giai cấp. Vì vậy, trong xã hội nguyên thủy, khi lực lượng sản xuất còn thấp kém, với công cụ bằng đá, gậy gộc, cung tên... con người làm ra sản phẩm chỉ đủ để tồn tại, duy trì nòi giống, chưa có sản phẩm dư thừa tương đối thì chưa xuất hiện chiếm hữu tư nhân về tư liệu sản xuất, do đó, chưa xuất hiện việc phân chia giai cấp trong xã hội. Đến xã hội chiếm hữu nô lệ, do xuất hiện chiếm hữu tư nhân về tư liệu sản xuất nên trong xã hội xuất hiện giai cấp. Chủ nô và nô lệ là hai giai cấp cơ bản đối kháng trong xã hội này.

Do điều kiện lịch sử thời kỳ bấy giờ, C. Mác không nói rõ nguyên nhân dẫn tới việc phân chia giai cấp, nhưng ông cũng khẳng định rằng: “Sự tồn tại của các giai cấp chỉ gắn liền với những giai đoạn phát triển lịch sử nhất định của sản xuất”(2) và đó là giai đoạn xuất hiện chiếm hữu tư nhân về tư liệu sản xuất. Sau này Ph. Ăng-ghen đã làm rõ hơn: “Quy luật phân công lao động là cái làm cơ sở cho sự phân chia thành giai cấp”(3). Ngoài ra, Ph. Ăng-ghen còn bổ sung, chiến tranh và cướp bóc đã đẩy nhanh quá trình phân hóa giai cấp: “Nhưng điều đó hoàn toàn không loại trừ việc sử dụng bạo lực, cướp bóc, mánh khóe và lừa bịp trong sự hình thành các giai cấp, và không cản trở giai cấp thống trị, một khi đã nắm được chính quyền sẽ củng cố địa vị của nó trên lưng các giai cấp lao động và biến việc quản lý xã hội thành việc bóc lột quần chúng”(4).