I. Tác giả
- Xtê-phan Xvai-gơ (1991 - 1942) là nhà văn Áo.
- 1901: Khởi đầu sự nghiệp sáng tác văn học bằng tập thơ Những sợi dây đàn bằng bạc.
- Ông từng đi du lịch nhiều nơi như châu Á, châu Phi, châu Mĩ, gia nhập nhóm nhà văn tiến bộ, đấu tranh chống chiến tranh.
- Ngoài làm thơ, ông còn viết kịch, sáng tác truyện ngắn và đặc biệt nổi tiếng khi viết về chân dung những nhà văn.
II. Tác phẩm
1. Tìm hiểu chung
a. Tìm hiểu về Đô-xtôi-ép-xki
- Là đại thi hào Nga, có tư tưởng chống Nga hoàng nên bị kết án tử hình, sau giam thành án chung thân.
- Suốt một thời gian dài sống trong cảnh nghèo đói, bệnh tât, nợ nần.
- Tư tưởng: Tự do - Dân chủ.
- Sự nghiệp văn học: tiểu thuyết đa thanh tiếng tăm lừng lẫy có tầm ảnh hưởng rất lớn đến văn xuôi hiện đại thế kỉ XX.
b. Xuất xứ - Vị trí đoạn trích
- Tiểu luận về Đô-xtôi-ép-xki trích trong cuốn Ba bậc thầy: Đô-xtôi-ép-xki – Ban-dắc – Đích-ken. Phần về Đô-xtôi-ép-xki gồm 10 mục, trong đó đoạn trích nằm ở cuối phần Bi kịch cuộc đời.
c. Bố cục: 3 phần
- Phần 1: Từ đầu đến "...hàng thế kỉ dằn vặt" => Số phận nghiệt ngã của nhà văn Đô-xtôi-ép-xki.
- Phần 2: "... Cuối cùng..." đến "...cái đầu của người bị hành khổ này" => Nghị lực lao động không mệt mỏi, vượt qua hoàn cảnh khó khăn và bệnh tật.
- Phần 3: Còn lại => Cái chết của ông và sự thương xót, yêu mến, khâm phục mà nhân dân dành cho ông, tác dụng to lớn tỏa ra từ cuộc đời và văn chương của ông đối với nước Nga.
2. Tìm hiểu chi tiết
a. Cuộc đời của nhà văn Đô-xtôi-ép-xki
* Nỗi khổ về vật chất và tinh thần:
- Nỗi khổ về vật chất: điều kiện sống khốn cùng
+ Thân thể sống leo lét.
+ Không có tiền phải cầu xin "xa lạ, thấp hèn".
+ Không có tiền phải cầm cố "biết bao lần phải quỳ gối", "cầm chiếc quần đùi cuối cùng", "tiếng khóc tuyệt vọng xé ruột"....
+ Điều kiện sống quẫn bách đủ đường: vợ rên rỉ trong cơn đau đẻ, chủ nhà dọa gọi cảnh sát, bà đỡ đẻ đòi tiền, bản thân bị bệnh...
- Nỗi khổ về tinh thần:
+ Xa lạ với mọi người.
+ Bị lưu đày khỏi quê hương trong khi lòng ông ngày đêm mong muốn được sống với quê hương: "trái tim chỉ đập vì nước Nga".
=> Là nhà văn có số phận nghiệt ngã không kém gì các nhân vật do ông tạo ra.
b. Nghị lực lao động của nhà văn Đô-xtôi-ép-xki
- Là một nhà văn lao động không biết mệt mỏi:
+ Trong hoàn cảnh khó khăn nhất, ông vẫn cho ra đời hàng loạt những tác phẩn văn học đồ sộ xuất sắc: Tội ác và trừng phạt, Lũ người quỷ ám, Anh em nhà Ka-ra-ma-zốp....
+ "Lao động là sự giải thoát và là nỗi thống khổ của ông".
- Là một nhà văn yêu lao động:
+ Các tác phẩm chính là "rượu ngọt làm ông ngây ngất", là "niềm hoan lạc lớn nhất đời ông".
=> Ông là nhà văn lao động không biết mệt mỏi, bất chấp hoàn cảnh khó khăn và thân thể bệnh tật.
c. Đô-xtôi-ép-xki là một nhà văn vĩ đại, nhận được sự trân trong yêu mến của mọi người
- Tài năng và lòng nhiệt thành của nhà văn cuối cùng được nhìn nhận, ông được trở về với nước Nga.
- Cái chết xúc động dữ dội trong mọi tầng lớp nhân dân:
+ Một cơn run rẩy toàn nước Nga; "một phút đau đớn câm lặng, rồi cùng một lúc, không thỏa thuận trước, từ các thành phố xa xôi nhất, các đoàn đâị biểu kéo đến để viếng ông. Một làn sóng yêu thương cuồng nhiệt dâng lên từ mọi nơi của thành phố ngàn tháp chuông..."
+ "Phố Thợ Rèn nơi quản linh cữu ông đen nghịt người; run rẩy, im lặng....."
- Khát vọng của ông về một nước Nga thống nhất thành hiện thực "dười một rừng cờ và cờ hiệu phấp phới trước gió,.....; trước mộ ông còn để ngỏ, tất cả các phái đảng đoàn kết lại trong một lời nguyền đầy yêu thương và cảm phục."
=> "Trong giờ phút cuối cùng, ông đã cho đất nước ông một sự hòa giải chốc lát"
=> Với tất cả những gì ông làm được, ông xứng đáng là nhà văn vĩ đại của nước Nga và tình cảm của nhân dân đã chứng minh điều đó.
d. Giá trị nội dung
- Cuộc đời đầy cay đắng, tủi nhục, nghiệt ngã và khổ đau của nhà văn Đô-xtôi-ép-xki.
- Ca ngợi nghị lực phi thường và tình yêu tổ quốc của nhà văn Đô-xtôi-ép-xki.
e. Giá trị nghệ thuật
- Xvai-gơ đã tái hiện cuộc đời đại thi hào Nga Đô-xtôi-ép-xki bằng những chi tiết đắt giá, sinh động.
- Nghệ thuật đối lập: nghiệt ngã/vĩ đại đã làm nổi bật được con người và tính cách của nhà văn.
- Lập luận chặt chẽ, bố cục rõ ràng.
