I. Tác giả
1. Tiểu sử
- Sơn Nam tên thật là Phạm Minh Tài, ông sinh năm 1926 tại Kiên Giang và mất năm 2008 tại thành phố Hồ Chí Minh.
- Thuở nhỏ ông học tại quê nhà rồi học trung học tại Cần Thơ.
- Năm 1945 ông gia nhập Thanh niên Tiền Phong, hội Văn hóa Cứu Quốc, rồi Phòng Chính trị Quân khu và Phòng văn nghệ ban tuyên huấn xứ ủy Nam Bộ.
- Năm 1955 ông lên Sài Gòn công tác với nhiều trang báo lớn.
- Năm 1960 - 1961 ông bị Việt Nam Cộng Hòa bắt giam.
- Ra tù ông tiếp tục làm báo, viết văn và khảo cứu về Nam Bộ.
- Năm 1975 ông tiếp tục hoạt động lĩnh vực văn hóa văn nghệ và tham gia Hội nhà văn Việt Nam.
2. Sự nghiệp sáng tác
a. Phong cách sáng tác
- Ông là nhà văn, nhà khảo cứu tài hoa về miền đất Nam cực nước ta. Ông được mệnh danh là: “ông già Nam Bộ”, “nhà Nam Bộ học”.
- Phong cách đậm đà màu sắc Nam Bộ; cách dựng truyện li kì; nhân vật giàu sức sống, giàu ân tình và cũng rất đỗi trí dũng, gan góc, kiên cường.
b. Tác phẩm chính
Sơn Nam sáng tác trên nhiều thể loại khác nhau và để lại nhiều tác phẩm độc đáo, tiêu biểu như: Chuyện xưa tích cũ; Hương rừng Cà Mau; Nói về Miền Nam; Người Sài Gòn; Hồi ký Sơn Nam,...
II. Tác phẩm
1. Tóm tắt
Nghe tin có ao cá sấu khủng khiếp ở ngọn rạch Cái Tàu, ông Năm Hên – người thợ già chuyên bắt cá sấu, liền tìm đến giúp dân làng. Tới nơi, ông bơi xuồng theo rạch mà hát bài ca giải oan cho những linh hồn bỏ mạng nơi rừng xanh nước đỏ vì miếng cơm manh áo. Chiếc xuồng ba lá của ông chỉ vỏn vẹn lọn nhang trầm và một hũ rượu. Ông bắt cá sấu không phải vì tiền bạc, phú quý mà để giúp dân và trả thù cho người anh trai bị cá sấu bắt ngày trước. Dân làng biết ông là bậc kỳ tài nên đón tiếp thân mật và trịnh trọng. Buổi sáng Tư Hoạch – một người dân địa phương dẫn ông lên ao cá sấu và buổi chiều mang tin vui về cho dân làng cùng 45 con cá sấu nối đuôi nhau theo thuyền. Tư Hoạch kể lại cách bắt sấu phi phàm của ông Năm Hên, ai nấy đều kính phục và tôn Năm Hên là “bậc thánh xứ này”.
2. Tìm hiểu chung
- Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: tác phẩm in trong tập Hương rừng Cà Mau (1986)
3. Tìm hiểu chi tiết
a. Thiên nhiên và con người U Minh Hạ
* Thiên nhiên U Minh Hạ: Bao la, kì thú nhưng cũng hoang sơ, bí ẩn và nhiều bất trắc, nguy hiểm
- Kênh rạch chằng chịt, sông nước mênh mông và đỏ ngòm, rừng tràm trải rộng,...
- Có nhiều thú dữ như heo rừng, cọp, cá sấu,....
- Cá sấu vô cùng nhiều và nguy hiểm: “Cá sấu lội từng đàn” và “nhiều như trái mù u chín rụng”
* Con người U Minh Hạ: Là những con người tài hoa và mang những phẩm chất tốt đẹp.
- Con người có sức sống mãnh liệt: kiên trì, bền bỉ bám trụ và gắn bó lâu đời với vùng đất nhiều hiểm nguy này.
- Con người giầu tình cảm, ân tình ân nghĩa: Năm Hên vì trả thù cho anh mà theo nghề bắt cá sấu, những người dân biết ơn, cảm kích Năm Hên, nhớ đến những người quá cố,...
- Trí dũng, gan góc, can trường: “Xóm này thiếu gì trai lực lưỡng từng gài bẫy cọp, săn heo rừng”, ông Năm Hên bứt cá sấu,...
- Ông Năm Hên - nhân vật tiêu biểu cho phẩm chất, tính cách người dân U Minh Hạ: Sống tình cảm, phóng khoáng và hết sức tài hoa
+ Ông với một con xuồng, một hũ rượu, lọn nhang trầm, bơi xuồng mà hát “hồn ở đâu đấy”
+ Tài bắt cá sấu thông minh, khéo léo như một nghệ sĩ khiến ai cũng phải nể phục.
b. Tìm hiểu nhân vật ông Năm Hên
* Tính cách và tài nghệ của ông Năm Hên:
- Tính cách:
+ Phóng khoáng, giản dị, mộc mạc: một con xuồng, một hũ rượu, lọn nhang trầm
+ Khiêm tốn: “Tôi không tài giỏi gì cả, chẳng qua là biết chút mưu mẹo”
+ Tình cảm, nghĩa hiệp: “nghề bắt sấu có thể làm giàu được, ngặt vì tôi không mang thứ phú quới đó” bắt cá sấu để trả thù cho anh và giúp người dân, chứ không vì tiền bạc, phú quý.
+ Gan góc, tài giỏi: bắt một lúc hàng chục con cá sấu
- Tài nghệ:
+ Cách bắt thông minh, bản lĩnh: ép sấu lên bờ bằng kế đốt đám sậy ở ao, dồn sấu vào con đường đã đào sẵn, khóa miệng sấu bằng khúc mốp, cắt gân đuôi cho sấu không tấn công được, dùng dây cóc kèn trói thúc hai chân sau, để hai chân trước để sấu bơi theo xuồng về
+ Được người dân ghi nhận công lao và nể phục: “Diệu kế! Diệu kế, Thực là bậc thánh xứ này rồi”.
* Tiếng hát gợi nhiều ý nghĩa sâu xa:
- Tiếng hát là tấm lòng ân tình, bày tỏ sự tiếc nuối, cảm thông trước những hi sinh, mất mát của người dân lao động.
- Tiếng hát là sự hóa giải cho những linh hồn bất hạnh, những con người bỏ mạng vì “miếng cơm manh áo” nơi rừng xanh nước đỏ.
c. Giá trị nội dung
- Thiên nhiên hoang sơ, hùng vĩ và kì bí. Đồng thời ẩn chứa nhiều bất trắc, hiểm nguy thử thách con người.
- Con người phóng khoáng, mộc mạc, giản dị và giàu tình cảm. Đồng thời cũng là những con người hết sức thông minh, tài hoa, bản lĩnh và gan dạ.
d. Giá trị nghệ thuật
- Nghệ thuật kể chuyện tự nhiên, lôi cuốn, sử dụng điểm nhìn của người trần thuật “giấu mặt”.
- Ngôn ngữ sống động, mang đậm.
