cảm nghĩ về bài thơ Tiếng gà trưa của Xuân Quỳnh

Xuân Quỳnh là một trong những nữ nhà thơ nôi tiếng với những vần thơ giàu cảm xúc, tha thiết tình yêu quê hương, đất nước, yêu con người. Nhưng tình yêu đó không được phô ra một cách lộ liễu mà ngược lại, nó lại được đong đầy, yêu thương, gợi nhiều cảm xúc. Và một trong những bài thơ như vậy là bài thơ “Tiếng gà trưa”, được tác giả viết năm 1968 với hình ảnh bà cháu bình dị và thấm đậm tình cảm yêu thương, trìu mến.

“Trên đường hành quân xa

Dừng chân bên xóm nhỏ

Tiếng gà ai nhảy ổ:

“Cục… cục tác cục ta”

Nghe xao động nắng trưa

Nghe bàn chân đỡ mỏi

Nghe gọi về tuổi thơ”

Bài thơ được mở đầu bằng một câu thơ nhẹ nhàng mà lại bắt nhịp một cách tự nhiên nhất. Đó không phải là cảm nhận của một người trong làng mà đó chính là lời của một người lính, một người chiến sỹ cách mạng. Một con người đã hành quân xa và khi đi qua ngôi làng nhỏ, lặng nghe tiếng gà gáy thì bao nhiêu kỷ niệm tuổi thơ trong anh lại ùa về. Tuổi thơ trong anh lại như bừng tình giấc, tất cả những cảm xúc như ùa về nơi đây để nghe, nghe xao động nắng trưa, nghe bàn chân đỡ mỏi, nghe gọi về tuổi thơ,… Tưởng chừng như là một tiếng gà trưa bình thường nhưng không, nó đã được đánh thức,được khơi gợi về quá khứ, một quá khứ đẹp với những kỷ niệm rất yên bình:

Tiếng gà trưa

Ổ rơm hồng những trứng

Này con gà mái mơ

Khắp mình hoa đốm trắng

Này con gà mái vàng

Lông óng như màu nắng

Nhân vật dường như đang được quay ngược thực tại để có thể trở về quá khứ, nơi có những con gà mái mơ, mái vàng, nơi có những ổ rơm hồng những trứng, nơi đó chăn chứa yêu thương, nhưng phải chăng, tuổi thơ sẽ không trở nên toàn vẹn nếu thiếu mất hình bóng của bà:

Tiếng gà trưa

Có tiếng bà vẫn mắng

Gà đẻ mà mày nhìn

Rồi sau này lang mặt!

Cháu về lấy gương soi

Lòng dại thơ lo lắng

Có bóng dáng thân thuộc của bà:

Tiếng gà trưa

Tay bà khum soi trứng

Dành từng quả chắt chiu

Cho con gà mái ấp

Trong tiếng gà trưa đó, có tiếng của bà, bao giờ nhân vật mới lại được nghe tiếng mắng thân thương ấy, khi mà giờ đã không còn được nhìn bà, nghe bà mắng mỗi  ngày, đó là vì .cái gì, đã khiến cho những nỗi đau cứ lớn dần lên, đó phải chăng là do chiến tranh, do sự tàn ác của lũ thực dân. Nhưng cũng trong tiếng gà ấy, bóng dáng của bà lại hiện hữu:

Cứ hàng năm hàng năm 

Khi gió mùa đông đến

Bà lo đàn gà toi

Mong trời đừng sương muối

Để cuối năm bán gà

Cháu được quần áo mới”

Bà vẫn luôn như vậy, vẫn luôn chắt chiu từng đồng để cho cháu con có được cơm ăn, được có quần áo mới, còn bà thì có cần gì đâu, mọi thứ với bà đều không quan trọng, tất cả những gì bà mong muốn bây giờ là cho con cho cháu. Tác giả đã sử dụng cụm từ “cứ hàng năm hàng năm”- phải chăng nó là cụm từ để gợi lên sự hy sinh, vất vả của bà cho cháu, để rồi mỗi năm đến, cháu lại có thêm được quần áo mới:

Ôi cái quần chéo go

Ống rộng dài quét đất

Cái áo cánh trúc bâu

Đi qua nghe sột soạt

“Tiếng gà trưa

Mang bao nhiêu hạnh phúc

Đêm cháu về nằm mơ

Giấc ngủ hồng sắc trứng”

Niềm vui đơn giản mà lại vô cùng hạnh phúc, thấm đượm tình yêu của người bà dành cho cháu. Hình ảnh người bag vẫn luôn hiện hữu trong tâm hồn của người cháu, để rồi, khi quay trở lại thực tại, người cháu lại vững tay súng, để có thê tiếp bước cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc:

“Cháu chiến đấu hôm nay

Vì lòng yêu Tổ quốc

Vì xóm làng thân thuộc

Bà ơi, cũng vì bà

Vì tiếng gà cục tác

Ổ trứng hồng tuổi thơ.”

Trong đoạn thơ trên, điệp từ vì đã được tác giả nhấn mạnh, đó là vì lòng yêu tổ quốc, vì làng quê, vì bà và cùng vì tiếng gà trưa đó đã tiếp bước cho cháu, để cháu có thể mạnh mẽ, có thêm động lực để chiến đấu, để bảo vệ những điều lớn lao, cao cả đó. Giọng thơ nhẹ nhàng mà trầm ấm đưa người đọc từ quá khứ trở về thực tại để cho ta cảm nhận được những tình cảm thiêng liêng, gắn bó đó.

Bài thơ khép lại, nhưng hình ảnh tiếng gà trưa, hình ảnh người bà tần tảo sớm hôm thì vẫn còn ở đó. Bài thơ như vẽ lên cho người đọc một bức tranh về làng quê, về hình ảnh người bà và về một tình yêu quê hương đất nước của người chiến sĩ cách mạng.

Từ lâu ta đã biết đến tiếng thơ vừa sôi nổi vừa đằm thắm mà tha thiết, trong sáng của Xuân Quỳnh, nay đến với Tiếng gà trưa lại một lần nữa ta bắt gặp điệu cảm xúc ấy. Bài thơ là sự bộc lộ tình cảm yêu quê hương, đất nước chân thành, sâu lắng của nhà thơ qua hình tượng tiếng gà trưa. Đó là âm thanh gọi về những kỉ niệm, những cảm xúc thiêng liêng và nơi chốn bình yên cho tâm hồn con người.

Tiếng gà trưa là âm thanh giản dị, quen thuộc của làng quê Việt. nó gợi về cuộc sống yên ả, sự lao động yên vui, ấm áp của người nông dân quanh năm sau lũy tre làng. Ở đây, bằng những cảm xúc mới mẻ, nồng nàn rất riêng Xuân Quỳnh đã thổi vào thứ âm thanh ấy một vẻ đẹp rất thiêng liêng của những cảm xúc ấu thơ qua dòng hồi tưởng của người chiến sĩ hành quân. Nó làm xao động cái nắng trưa trên đường hành quân. Âm thanh ấy làm cho người lính như đang sống lại thời thơ ấu đẹp đẽ của mình, nó như tiếp thêm sức mạnh cho đôi chân anh bớt mỏi, cho lòng anh xúc động dạt dào. Với ý nghĩa như vậy, tiếng gà trưa là âm thanh, tiếng gọi của quê hương, gia đình, xóm làng còn in đậm trong lòng người lính ra trận, trở thành hành trang của người lính trẻ.

"Cục...cục tác cục ta
Nghe xao động nắng trưa
Nghe bàn chân đỡ mỏi
Nghe gọi về tuổi thơ".

Đến đoạn thơ thứ hai, trong hai mươi sáu câu thơ, câu thơ Tiếng gà trưa được nhắc lại ba lần, âm thanh ấy gọi về bao kỉ niệm thân yêu. Xa xa tiếng gà trưa vọng lại, người chiến sĩ nhớ về người bà thân yêu chắt chiu từng quả trứng hồng. Những quá trứng hồng, đàn gà chi chít đông đúc.

"Tiếng gà trưa
Ổ rơm hồng những trứng
Này con gà mái mơ
Khắp mình hoa đốm trắng
Này con gà mái vàng
Lông óng như màu nắng."

Tiếng gà trưa cất lên nơi xóm nhỏ, người chiến sĩ nhớ về người bà thân yêu. Tuổi thơ sống bên bà có biết bao kỉ niệm đáng nhớ, tính hiếu kỳ, tò mò của trẻ thơ quan sát con gà đẻ trứng. Rồi bị bà mắng, sợ mặt bị lang, trong lòng cháu hiện lên lo lắng:

"Tiếng gà trưa
Có tiếng bà vẫn mắng
Gà đẻ mà mày nhìn
Rồi sau này lang mặt
Cháu về lấy gương soi
Lòng dại thơ lo lắng
Khi gió mùa đông tới
Bà lo đàn gà toi
Mong trời đừng sương muối
Để cuối năm bán gà
Cháu được quần áo mới."

Nổi bật qua suốt những câu thơ ấy là hình ảnh người bà chắt chiu, giành dụm yêu thương cháu. Bà đã luôn ân cần, hi sinh và mệt nhọc để mong có được một đàn gà tốt giúp cháu có những bộ quần áo mới, dù nó chỉ nhỏ thôi những mà thấm thía biết bao nhiêu. Đoạn thơ nghe giản dị mà thật gần gũi nhường nào, những chi tiết tác giả miêu tả gắn bó thân thuộc với quê hương làng xóm, hơn thế nó là những kỉ niệm không bao giờ phai nhạt trong tâm trí trẻ thơ. Nỗi lo của bà thật cảm động xiết bao, đàn gà kia sẽ bị chết nếu như sương muối giá lạnh và cháu bà lại chẳng được may áo mới.

"Ôi cái quần chéo go,
Ống rộng dài quết đất
Cái áo cánh trúc bâu
Đi qua nghe sột soạt"

Cháu nhớ mãi sau mỗi lần gà được bán, bà lại ra chợ chọn mua cho cháu yêu bộ quần áo thật đẹp. Tình cảm yêu thương nồng hậu bà luôn dành trọn cho cháu, cho con. Tuổi thơ sống bên bà đây là quãng đời đầy ắp những kỉ niệm khó quên.

Lần thứ tư Tiếng gà trưa lại cất lên. Tiếng gà gọi về những giấc mơ của người lính trẻ.

"Tiếng gà trưa
Mang bao nhiều hạnh phúc
Đêm cháu về nằm mơ
Giấc ngủ hồng sắc trứng."

Âm thanh xao động của tiếng gà trưa bình dị mà thiêng liêng, nó gợi tình cảm đẹp trong lòng người chiến sĩ hành quân ra trận. Âm thanh ấy như tiếng của quê hương, đất mẹ thân yêu. Tiếng gà trưa, đâu chỉ là âm thanh của một con vật vô tri mà nó là tiếng gọi của tuổi thơ, của yêu thương hồng, là những âm thanh của kí ức tươi đẹp, trong sáng đã theo cháu suốt một đời. nó cứ ám ảnh, âm vang day dứt mãi trong lòng nhà thơ, trong những giấc mơ tuổi nhỏ. Âm thanh ấy đã đi vào tiềm thức đứa cháu nhỏ, đầy dịu dàng mà xúc động thiêng liêng vì nó gắn với tình bà cao cả. Đó cũng là lí do để người cháu sống cống hiến:

"Cháu chiến đấu hôm nay
Vì lòng yêu tổ quốc
Vì xóm làng thân thuộc
Bà ơi, cũng vì bà
Vì tiếng gà cục tác
Ổ trứng hồng tuổi thơ."

Điệp từ "vì" được lặp lại 4 lần liên tiếp nhấn mạnh mục đích chiến đấu của người chiến sĩ. Đó là vì tổ quốc thân thương, vì xóm làng que thuộc nơi chôn rau cắt rốn của tuổi thơ, nhưng đất nước quê hương vô cũng vô tận, mênh mông ấy cũng chỉ mãi hữu hình trong dáng bà thầm lặng hi sinh, gắn với âm thanh của tiếng gà trưa quen thuộc. Ha tiếng "bà ơi" vang lên nghe mới tha thiết mà đằm thắm làm sao, nó vừa xúc động thiêng liêng, vừa bỏng sôi mãnh liệt. Giống như nó được chực trào ra từ tận đáy lòng thổn thức không thể kìm lòng. Tiếng gà cũng là tiếng gọi thân yêu của bà, của mẹ, của quê hương. Tiếng gọi thân yêu ấy như là niềm tin cho người chiến sĩ trong cuộc chiến đấu bảo vệ quê hương yêu dấu. Qua đây thấy được tình cảm tiền tuyến hậu phương của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến, gian khổ có thể làm mệt mỏi, bom đạn có thể hủy diệt mọi thứ nhưng những tình cảm về bà, về những kỉ niệm ấu thơ cùng tiếng gà trưa không bao giờ chết mà vẫn còn nguyên lửa, vẫn cứ dâng dâng trong lòng người.